"दक्षिण अफ़्रीका": अवतरणों में अंतर

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
छो बॉट: वर्तनी एकरूपता।
छो बॉट: वर्तनी एकरूपता।
पंक्ति 1: पंक्ति 1:
{{ज्ञानसन्दूक देश
{{ज्ञानसन्दूक देश
|native_name = {{Collapsible list|title='''<center>दक्षिण अफ़्रीका गणराज्य</center>'''
|native_name = {{Collapsible list|title='''<center>दक्षिण अफ़्रीका गणराज्य</center>'''
|<br /><center><small>Republiek&nbsp;van&nbsp;Suid-Afrika&nbsp;([[अफ़्रिकान्स भाषा|अफ़्रिकान्स]])</small></center>
|<br /><center><small>Republiek&nbsp;van&nbsp;Suid-Afrika&nbsp;([[अफ़्रिकान्स भाषा|अफ़्रिकान्स]])</small></center>
|<center><small>Republic&nbsp;of&nbsp;South Africa&nbsp;([[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]])</small></center>
|<center><small>Republic&nbsp;of&nbsp;South Africa&nbsp;([[अंग्रेज़ी भाषा|अंग्रेज़ी]])</small></center>
|<center><small>iRiphabliki&nbsp;yeSewula&nbsp;Afrika&nbsp;([[दक्षिणी न्डबेले भाषा|दक्षिणी न्डबेले]])</small></center>
|<center><small>iRiphabliki&nbsp;yeSewula&nbsp;Afrika&nbsp;([[दक्षिणी न्डबेले भाषा|दक्षिणी न्डबेले]])</small></center>
|<center><small>iRiphabliki&nbsp;yomZantsi&nbsp;Afrika&nbsp;([[क़ोसा भाषा|क़ोसा]])</small></center>
|<center><small>iRiphabliki&nbsp;yomZantsi&nbsp;Afrika&nbsp;([[क़ोसा भाषा|क़ोसा]])</small></center>
|<center><small>iRiphabhuliki&nbsp;yaseNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[ज़ुलू भाषा|ज़ुलू]])</small></center>
|<center><small>iRiphabhuliki&nbsp;yaseNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[ज़ुलू भाषा|ज़ुलू]])</small></center>
|<center><small>iRiphabhulikhi&nbsp;yeNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[स्वाटी भाषा|स्वाटी]])</small></center>
|<center><small>iRiphabhulikhi&nbsp;yeNingizimu&nbsp;Afrika&nbsp;([[स्वाटी भाषा|स्वाटी]])</small></center>
|<center><small>Repabliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika-Borwa&nbsp;([[उत्तरी सुठु भाषा|उत्तरी सुठु]])</small></center>
|<center><small>Repabliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika-Borwa&nbsp;([[उत्तरी सुठु भाषा|उत्तरी सुठु]])</small></center>
|<center><small>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika&nbsp;Borwa&nbsp;([[दक्षिणी सुठु भाषा|दक्षिणी सुठु]])</small></center>
|<center><small>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Afrika&nbsp;Borwa&nbsp;([[दक्षिणी सुठु भाषा|दक्षिणी सुठु]])</small></center>
|<center><small>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Aforika&nbsp;Borwa&nbsp;([[ट्स्वाना भाषा|ट्स्वाना]])</small></center>
|<center><small>Rephaboliki&nbsp;ya&nbsp;Aforika&nbsp;Borwa&nbsp;([[ट्स्वाना भाषा|ट्स्वाना]])</small></center>
|<center><small>Riphabliki&nbsp;ra&nbsp;Afrika&nbsp;Dzonga&nbsp;([[ट्सोंगा भाषा|ट्सोंगा]])</small></center>
|<center><small>Riphabliki&nbsp;ra&nbsp;Afrika&nbsp;Dzonga&nbsp;([[ट्सोंगा भाषा|ट्सोंगा]])</small></center>
|<center><small>Riphabuḽiki&nbsp;ya&nbsp;Afurika&nbsp;Tshipembe&nbsp;([[वेंडा भाषा|वेंडा]])</small></center>
|<center><small>Riphabuḽiki&nbsp;ya&nbsp;Afurika&nbsp;Tshipembe&nbsp;([[वेंडा भाषा|वेंडा]])</small></center>
|<center><small>'''''(सभी 11 नामों आधिकारिक है)'''''<ref>{{cite web|url=http://www.constitutionalcourt.org.za/site/theconstitution/thetext.htm|title=The Constitution|publisher=Constitutional Court of South Africa|accessdate=3 सितंबर 2009}}</ref></small></center>}}
|<center><small>'''''(सभी 11 नामों आधिकारिक है)'''''<ref>{{cite web|url=http://www.constitutionalcourt.org.za/site/theconstitution/thetext.htm|title=The Constitution|publisher=Constitutional Court of South Africa|accessdate=3 सितंबर 2009}}</ref></small></center>}}
|conventional_long_name=
|conventional_long_name=
|ethnic_groups=79.3% [[Black people|Black]] <br />9.1% [[White South African|White]] <br />9.0% [[Coloured]] <br />2.6% [[Asians in South Africa|Asian]]
|ethnic_groups=79.3% [[Black people|Black]] <br />9.1% [[White South African|White]] <br />9.0% [[Coloured]] <br />2.6% [[Asians in South Africa|Asian]]

20:34, 1 फ़रवरी 2017 का अवतरण

ध्वज कुल चिह्न
राष्ट्रवाक्य: इके क़र्रा के (इक़ाम्)
"एकता विविधता में"
राष्ट्रगान: दक्षिण अफ़्रीका का राष्ट्र गान
अवस्थिति: दक्षिण अफ्रीका
राजधानीप्रिटोरिया (कार्यपालिका)
ब्लोमफांटेन (न्यायिक)
केप टाउन (विधायी)
सबसे बड़ा नगर जोहान्सबर्ग (२००६) 
राजभाषा(एँ) अफ़्रिकान्स
अंग्रेज़ी
दक्षिणी न्डबेले
उत्तरी सुठु
दक्षिणी सुठु
स्वाटी
ट्सोंगा
ट्स्वाना
वेंडा
क़ोसा
ज़ुलू
मानवजातीय वर्ग 79.3% Black
9.1% White
9.0% Coloured
2.6% Asian
निवासी दक्षिण अफ्रीकी
सरकार संवैधानिक लोकतंत्र
 -  राष्ट्रपति जेकब ज़ूमा
 -  उप राष्ट्रपति गालेमा मोटलांथे
स्वतंत्रता युनाइटेड किंगडम से
 -  संघ ३१ मई १९१० 
 -  वेस्ट मिनिस्टर की स्थापना ११ दिसम्बर १९३१ 
 -  गणराज्य ३१ मई १९६१ 
क्षेत्रफल
 -  कुल 1 221 037 km2 (25वां)
 -  जल (%) नगण्य
जनसंख्या
 -  2009 जनगणना 49,320,000 (25वां)
 -  २००१ जनगणना ४४ ८१९ ७७८
सकल घरेलू उत्पाद (पीपीपी) २००८ प्राक्कलन
 -  कुल $४९३.४९० बिलियन (२५ वां)
 -  प्रति व्यक्ति $१०,१३६ (७९वां)
मानव विकास सूचकांक (२०१३)वृद्धि ०.६५८[2]
मध्यम · ११८वाँ
मुद्रा रेंड (ZAR)
समय मण्डल SAST (यू॰टी॰सी॰+2)
यातायात चालन दिशा left
दूरभाष कूट 27
इंटरनेट टीएलडी .za

दक्षिण अफ़्रीका (साउथ् ऍफ़्रिक भी कहा जाता है) अफ्रीका के दक्षिणी छोर पर स्थित एक गणराज्य है। इसकी सीमाएँ उत्तर में नामीबिया, बोत्सवाना और ज़िम्बाब्वे तथा उत्तर-पूर्व में मोज़ाम्बिक़ और स्वाज़ीलैंड के साथ लगती हैं, जबकि लेसूथो एक स्वतंत्र ऐसा देश है, जो पूरी तरह से दक्षिण अफ़्रीका से घिरा हुआ है।

आधुनिक मानव की बसाहट दक्षिण अफ्रीका में एक लाख साल पुरानी है। यूरोपीय लोगों के आगमन के दौरान क्षेत्र में रहने वाले बहुसंख्यक स्थानीय लोग आदिवासी थे, जो अफ्रीका के विभिन्न क्षेत्रों से हजार साल पहले आए थे। 4थी-5वीं शताब्दी के दौरान बंतू भाषी आदिवासी दक्षिण को ओर बढ़े और दक्षिण अफ्रीका के वास्तविक निवासियों को विस्थापित करने के साथ-साथ उनके साथ शामिल भी हो गए। यूरोपीय लोगों के आगमन के दौरान शोसा और ज़ूलू दो बड़े समुदाय थे।

केप समुद्री मार्ग की खोज के करीबन डेढ़ शताब्दी बाद 1962 में डच ईस्ट इंडिया कंपनी ने उस जगह पर खानपान केंद्र (रिफ्रेशमेंट सेंटर) की स्थापना की, जिसे आज केप टाउन के नाम से जाना जाता है। 1806 में केप टाउन ब्रिटिश कालोनी बन गया। 1820 के दौरान बोअर (डच, फ्लेमिश, जर्मन और फ्रेंच सेटलर्स) और ब्रिटिश लोगों ने देश के पूर्वी और उत्तरी क्षेत्रों में बसने के साथ ही यूरोपीय बसाहट में वृद्धि हुई। इसके साथ ही क्षेत्र पर कब्जे के लिए शोसा, जुलू और अफ्रीकान के बीच झड़प की बढ़ती गई।

हीरा और बाद में सोने की खोज के साथ ही 19वीं शताब्दी में द्वंद शुरू हो गया, जिसे एंग्लो-बोअर युद्ध के नाम से जाना जाता है। हालाँकि ब्रिटिश ने बोअर पर युद्ध में विजय प्राप्त कर ली थी, लेकिन 1910 में दक्षिण अफ्रीका को ब्रिटिश डोमिनियन के तौर पर सीमित स्वतंत्रता प्रदान की। 1961 में दक्षिण अफ्रीका को गणराज्य का दर्जा मिला। देश के भीतर और बाहर विरोध के बावजूद सरकार ने रंगभेद की नीति को जारी रखा। 20 वीं शताब्दी में देश की दमनकारी नीतियों के विरोध में बहिष्कार करना शुरू किया। काले दक्षिण अफ्रीकी और उनके सहयोगियों के सालों के अदरुनी विरोध, कार्रवाई और प्रदर्शन के परिणामस्वरूप आखिरकार 1990 में दक्षिण अफ्रीकी सरकार ने वार्ता शुरू की, जिसकी परिणति भेदभाव वाली नीति के खत्म होने और 1994 में लोकतांत्रिक चुनाव से हुई। देश फिर से राष्ट्रकुल देशों में शामिल हुआ।

दक्षिण अफ़्रीका अफ्रीका में जातीय रूप से सबसे ज्यादा विविधताओं वाला देश है और यहाँ अफ्रीका के किसी भी देश से ज्यादा श्वेत रहते हैं; अफ्रीकी जनजातियों के अलावा यहाँ कई एशियाई देशों के लोग भी हैं जिनमे सबसे ज्यादा भारत से आये लोगों की सँख्या है।

भाषाएँ

दक्षिण अफ़्रीका में ग्यारह भाषाओं को आधिकारिक भाषा का दर्जा दिया गया है, जिसमें अंग्रेजी के साथ-साथ अफ्रीकान्स, दक्षिणी दीबीली, उत्तरी सोथो, दक्षिणी सोथो, स्वाजी, सोंगा, स्वाना, शोसा और जुलू शामिल है। किसी एक देश में बोली जाने वाली भाषाओं की संख्या के हिसाब से यह बोलिविया और भारत के बाद तीसरा देश है। वर्ष २००१ के राष्ट्रीय जनगणना के अनुसार, मातृभाषा के तौर पर बोली जाने वाली तीन पहली भाषाओं में जुलू (२३.८ प्रति.), शोसा (१७.६ प्रति.) और अफ्रीकान्स (१३.३ प्रति.) हैं। हालांकि अंग्रेजी वाणिज्य और विज्ञान की भाषा है, लेकिन दक्षिण अफ्रीका में केवल ८.२ प्रतिशत लोगों की मातृभाषा है। इन भाषाओं के अलावा देश में आठ अन्य गैर आधाकारिक भाषाओं को भी मान्यता प्रदान की गई है, जिसमें फानागालो, खोई, लोबेदू, नामा, उत्तरी दीबीली, फूथी, सान और दक्षिण अफ्रीकी साइन भाषा शामिल हैं।


सन्दर्भ

  1. "The Constitution". Constitutional Court of South Africa. अभिगमन तिथि 3 सितंबर 2009.
  2. "2014 Human Development Report Summary" (PDF). संयुक्त राष्ट्र विकास कार्यक्रम. २०१४. पपृ॰ २१–२५. अभिगमन तिथि २७ जुलाई २०१४.

इन्हें भी देखें

बाहरी कड़ियाँ

फोटो गैलरी