गजराज कोर

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
चतुर्थ कोर
भारतीय सेना चतुर्थ कोर चिह्न
सक्रियजनवरी १९४२ - नवंबर १९४५
अक्तूबर १९६२ - वर्तमान
देशभारत
शाखाभारतीय सेना
प्रकारपहाड़ी इलाके की सेना
भूमिकाक्लोज़-कॉर्टर्स कम्बैट
शीत-मौसम युद्ध
संयुक्त बल
विद्रोह-विरोध
आगमन प्रेक्षक
जंगल युद्ध
पहाड़ी युद्ध
रेड
सैन्य प्रशिक्षण
शहरी युद्ध
विशालताकोर
का भागपूर्व कमान (भारत)
मुख्यालयतेजपुर
अन्य नाम Gajraj Corps
सेनापति
वर्तमान
सेनापति
लेफ्टिनेंट जनरल डीएस राणा
प्रसिद्ध
सेनापति
फील्ड मार्शल सैम मानेकशॉ
जनरल ओम प्रकाश मलहोत्रा
जनरल निर्मल चंद्र विज
लेफ्टिनेंट जनरल सगत सिंह

चतुर्थ कोर जिसे गजराज कोर के नाम से भी जाना जाता है, भारतीय सेना का एक सैन्य क्षेत्र है जो असम और पश्चिमी अरुणाचल प्रदेश राज्यों में सेवा करता है।

इतिहास[संपादित करें]

लेफ्टिनेंट जनरल नोएल आइरविन के तहत ब्रिटेन के चतुर्थ कोर को द्वितीय विश्व युद्ध के दौरान आगे बढ़ते जापानियों से असम की रक्षा के लिए जनवरी १९४२ में मध्य पूर्व से तैनात किया गया था। युद्ध की समाप्ति के बाद नवंबर १९४५ में वाहिनी को निष्क्रिय कर दिया गया।[1]

भारत-चीन युद्ध के करीब ४ अक्तूबर १९६२ को तेजपुर में लेफ्टिनेंट जनरल बृज मोहन कौल द्वारा कोर को फिर से खड़ा किया गया था।[2] इन वर्षों में पूर्वी थिएटर में विशेष रूप से १९७१ के बांग्लादेश युद्ध के दौरान पारंपरिक और अलगाववाद विरोधी, दोनों अभियानों में एक सराहनीय भूमिका निभाई है।

१९७१ के भारत-पाकिस्तान युद्ध के दौरान गजराज कोर ने बांग्लादेश की मुक्ति के दौरान ढाका की ओर अपना प्रसिद्ध हमला किया और मेघना हेली ब्रिज संचालन में भी भाग लिया। पीवीएसएम लेफ्टिनेंट जनरल सगत सिंह ने मेघना नदी को पार करने के लिए एमआई-४ हेलीकॉप्टरों को नवाचरित रूप से नियोजित किया, जिसे अगम्य माना जाता था और उनकी कोर ने लगातार हमला किया और पाकिस्तानी सेना को हराया। हेलिकॉप्टरों का इस प्रकार अभिनव उपयोग करना आज भी अद्वितीय रहा है। कोर ने तार्किक ठिकानों से दूरी के मामले में सबसे जटिल क्षेत्र में अपनी क्षमता साबित की और बहुत कुशलता के साथ अपने कार्य को अंजाम देकर सफलता पाई।[3]

ऑपरेशन बजरंग (नवंबर १९९० से), ऑपरेशन राइनो प्रथम (सितंबर १९९१ से) और ऑपरेशन राइनो द्वितीय (अप्रैल १९९२ से) के हिस्से के रूप में वाहिनी आतंकवाद विरोधी भूमिकाओं में सक्रिय रही है।[1]

संयोजन[संपादित करें]

वर्तमान में इसमें शामिल हैं: [4]

  • ७१ माउंटेन डिवीजन, जिसका मुख्यालय मिसामारी में है।[5]
  • ५वां माउंटेन डिवीजन (बॉल ऑफ फायर डिवीजन[6]), जिसका मुख्यालय बोमडिला के पास रूपा में है।[7] १९६३ में विभाजन को एक पर्वतीय विभाजन में बदल दिया गया था। यह अरुणाचल प्रदेश में २ माउंटेन डिवीजन के पश्चिम में तैनात है।[8]
  • २१वां माउंटेन डिवीजन (रेड हॉर्न डिवीजन[9]), जिसका मुख्यालय रंगिया में है। इसमें ७७ माउंटेन ब्रिगेड शामिल है।[10]

कमांडिंग जनरल ऑफिसर्स की सूची[संपादित करें]

रैंक नाम नियुक्ति तिथि इस्तीफे की तिथि कमिशन यूनिट कड़ी
लेफ्टिनेंट जनरल बृज मोहन कौल ४ अक्तूबर १९६२ राजपूताना राइफल्स [1] [12]
सैम मनेकशॉ २ दिसंबर १९६२ ४ दिसंबर १९६३ ८ गोरखा राइफल्स [13]
मनमोहन खन्ना ५ दिसंबर १९६३ कुमाऊँ रेजिमेंट [14]
सगत सिंह दिसंबर १९७० ३ गोरखा राइफल्स [15]
स्टेनली लेस्ली मेनेज़ेस ३१ मई १९७८ ग्रेनेडियर्स [16]
अरुण श्रीधर वैद्य १ जुलाई १९८० ९ डेक्कन हॉर्स [17]
एनएस नरहरि १९८६ इंडियन कॉर्प्स ऑफ इंजीनियर्स [18]
अजय सिंह १९९० १९९२ द पूना हॉर्स [19]
एनके कपूर १९९४ राजपूत रेजिमेंट
बलदेव सिंह १९९५ ४ गोरखा राइफल्स
निर्मल चंद्र विज १९९७ डोगरा रेजिमेंट
आरके साहनी जनवरी १९९८ [20]
डीबी शेकटकर १९९९ २००० मराठा लाइट इन्फन्ट्री
महेश विज जून २००० मैकेनाइज्ड इन्फन्ट्री रेजिमेंट [21]
मोहिंदर सिंह फरवरी २००४ पंजाब रेजिमेंट [22]
अनूप सिंह जांवल फरवरी २००४ मार्च २००५ रेजिमेंट ऑफ आर्टिलरी [23]
हरदेव सिंह लिद्दर मार्च २००५ मार्च २००६ पैरशूट रेजिमेंट [24]
रणबीर के छाबरा मार्च २००६ अगस्त २००७ ४ गोरखा राइफल्स [24]
बीएस जसवाल अगस्त २००७ जम्मू कश्मीर राइफल्स [25]
कैवल्य त्रिविक्रम परनाइक २००९ २०१० राजपूताना राइफल्स [26]
ज्ञान भूषण मार्च २०१० २९ जून २०११ महार रेजिमेंट [27]
शक्ति गुरुङ ३० जून २०११ १५ अगस्त २०१२ ग्रेनेडियर्स [28]
चांगली आनंद कृष्णन १६ अगस्त २०१२ १९ अगस्त २०१३ ४ गोरखा राइफल्स [29]
अनिल कुमार आहूजा २० अगस्त २०१३ २७ अक्तूबर २०१४ रेजिमेंट ऑफ आर्टिलरी [30]
सरथ चंद २८ अक्तूबर २०१४ १६ नवंबर २०१५ गढ़वाल राइफल्स [31]
देवराज अंबु १७ नवंबर २०१५ २४ दिसंबर २०१६ सिख लाइट इन्फन्ट्री [32]
अमरजीत सिंह बेदी २५ दिसंबर २०१६ २८ दिसंबर २०१७ गढ़वाल राइफल्स [33]
गुरपाल सिंह संघा २९ दिसंबर २०१७ ३० दिसंबर २०१८ ग्रेनेडियर्स [34][35]
मनोज पांडे ३० दिसंबर २०१८ मई २०१९ इंडियन कॉर्प्स ऑफ इंजीनियर्स [36]
शांतनु दयाल मई २०१९ २६ जनवरी २०२१ गढ़वाल राइफल्स [37]
रवीं खोसला २६ जनवरी २०२१ २१ मार्च २०२२ ५ गोरखा राइफल्स [38]
दिनेश सिंह राणा २१ मार्च २०२२ तत्कालीन गढ़वाल राइफल्स [39]

संदर्भ[संपादित करें]

  1. "4 Corps Golden Jubilee 1962-2012". 2012-10-04. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  2. Orbat.com, Indian Army Corps 2003, accessed July 2010
  3. "Gajraj Corps, raised amid India-China war, celebrates 58th Raising Day". 4 October 2020.
  4. "How the army lost secret op plans against China". 2013-06-13. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  5. "Archived copy". मूल से 2 November 2010 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 19 July 2010.सीएस1 रखरखाव: Archived copy as title (link)
  6. Pike, John. "5 Mountain Division / Ball of Fire Division". www.globalsecurity.org. अभिगमन तिथि 2017-05-14.
  7. "Arunachal Cm Visits Army Division Headquarter in Rupa - Inside Ne". 22 March 2018.
  8. Conboy et al, Elite Forces of India and Pakistan,p.8
  9. Pike, John. "21 Mountain Division / Red Horns Division". www.globalsecurity.org. अभिगमन तिथि 2017-05-14.
  10. http://www.accessmylibrary.com/coms2/summary_0286-34700130_ITM
  11. "The general who saved Punjab in the 1965 War". 2015-09-07. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  12. Lieutenant General Harbaksh Singh took over command of 4 Corps for a few days, when Lieutenant General B M Kaul had fallen sick.[11]
  13. "Gazette of India" (PDF). 1963-01-05. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  14. "THE GAZETTE OF INDIA" (PDF). egazette.nic.in. 18 January 1964. अभिगमन तिथि 12 January 2022.
  15. "PIB release" (PDF). 1970-12-11. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  16. "PIB" (PDF). 1978-05-19. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  17. "GENERAL VAIDYA APPOINTED CORPS COMMANDER" (PDF). pibarchive.nic.in. 1 July 1980.
  18. "Sumdorong Chu Episode: When India Dared China". 2020-10-11. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  19. "Governor of Assam (2003 - 2008)". अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  20. "ULFA has accumulated around Rs 15 billion so far". अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  21. "Govt finally approves army promotions". 2000-06-07. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  22. "Lt Gen Mohinder Singh assumes charge as Adjutant General". 2004-02-03. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  23. "Lt Gen Anup Singh Jamwal takes over as Adjutant General". 2005-10-31. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  24. "Lt Gen HS Lidder new CIDS". 2006-03-03. अभिगमन तिथि 2021-07-13.[मृत कड़ियाँ]
  25. "Lt Gen Jaiswal new GOC of 4 Corps". 2007-08-02. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  26. "The Tribune, Chandigarh, India - Nation". www.tribuneindia.com. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  27. "17". sainiksamachar.nic.in. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  28. Trade, TI. "The Assam Tribune Online". www.assamtribune.com. मूल से 30 दिसंबर 2017 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  29. "Lt Gen Krishnan takes charge at Gajraj Corps". Firstpost (अंग्रेज़ी में). 2012-08-16. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  30. "Lt Gen Ahuja takes over as GOC Gajraj Corps". Business Standard India. Press Trust of India. 2013-08-20. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  31. "Lt Gen Sarath Chand takes over command of Gajraj 4 Corps". Business Standard India. Press Trust of India. 2014-10-28. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  32. "Lt Gen Devraj Anbu takes charge as new GOC of 4 corps". The Economic Times. 2015-11-17. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  33. "Lt Gen Amarjeet Singh Bedi takes over as GOC, Gajraj Corps". अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  34. "Lt Gen Gurpal Singh Sangha is the new General Officer Commanding, Bengal Area". The Indian Express (अंग्रेज़ी में). 2017-05-23. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  35. "Lt Gen Gurpal Singh Sangha takes over as GOC of Gajraj Corps". outlookindia.com/. अभिगमन तिथि 2017-12-29.
  36. "Lt Gen Manoj Pande takes charge of Gajraj Corps". Business Standard India. Press Trust of India. 2018-12-30. अभिगमन तिथि 2019-01-11.
  37. "Assam: Gajraj Corps celebrates its 58th Raising Day at Tezpur". 2020-10-04. अभिगमन तिथि 2021-07-13.
  38. "Assam: Lt Gen Ravin Khosla takes over command of Gajraj Corps". 2021-01-21. अभिगमन तिथि 2021-07-12.
  39. Rana, Dinesh SIngh (2022-03-21). "Assam: Lt Gen Dinesh Singh Rana takes over command of Gajraj Corps". अभिगमन तिथि 2022-03-22.

टिप्पणी[संपादित करें]

  • जॉन एच. गिल, एन एटलस ऑफ़ द 1971 इंडिया-पाकिस्तान वॉर: द क्रिएशन ऑफ़ बांग्लादेश, नियर ईस्ट साउथ एशिया सेंटर फ़ॉर स्ट्रेटेजिक स्टडीज़ ( नेशनल डिफेंस यूनिवर्सिटी ), scribd.com के माध्यम से

बाहरी कड़ी[संपादित करें]