सामग्री पर जाएँ

महाभारत के पर्व

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से

महान हिन्दू एवं भारतीय ऐतिहासिक महाकाव्य ग्रन्थ महाभारत में १८ पर्व हैं। इनका ब्यौरा इस प्रकार से है।

पर्व शीर्षक उप-पर्व संख्या उप-पर्व सूची अध्याय एवम श्लोक संख्या विषय-सूची
आदिपर्व
१-१९
  • अनुक्रमणिका पर्व
  • पर्वसंग्रह पर्व
  • पौष्य पर्व
  • पौलोम पर्व
  • आस्तीक पर्व
  • अंशावतार पर्व
  • सम्भाव पर्व
  • जतुगृह पर्व
  • हिडिम्बवध पर्व
  • बकवध पर्व
  • चैत्ररथ पर्व
  • स्वयंवर पर्व
  • वैवाहिक पर्व
  • विदुरागमन राज्यलम्भ पर्व
  • अर्जुनवनवास पर्व
  • सुभद्राहरण पर्व
  • हरणाहरण पर्व
  • खाण्डवदाह पर्व
  • मयदर्शन पर्व
२२७/७९००
  • परिचय,
  • राजकुमारों का जन्म और
    लालन-पालन
सभापर्व
२०-२८
  • सभाक्रिया पर्व
  • लोकपालसभाख्यान पर्व
  • राजसूयारम्भ पर्व
  • जरासन्धवध पर्व
  • दिग्विजय पर्व
  • राजसूय पर्व
  • अर्घाभिहरण पर्व
  • शिशुपालवध पर्व
  • द्यूत पर्व
  • अनुद्यूत पर्व
७८/२५११
  • दरबार की झलक और द्यूत क्रीड़ा
  • इंद्रप्रस्थ का निर्माण और पाण्डवों का वनवास
अरयण्कपर्व
२९-५०
  • अरण्य पर्व
  • किर्मीरवध पर्व
  • अर्जुनाभिगमन पर्व
  • कैरात पर्व
  • इन्द्रलोकाभिगमन पर्व
  • नलोपाख्यान पर्व
  • तीर्थयात्रा पर्व
  • जटासुरवध पर्व
  • यक्षयुद्ध पर्व
  • निवातकवचयुद्ध पर्व
  • अजगरपर्व
  • मार्कण्डेयसमस्या पर्व
  • द्रौपदीसत्यभामा पर्व
  • घोषयात्रा पर्व
  • मृगस्वप्नोद्भव पर्व
  • ब्रीहिद्रौणिक पर्व
  • द्रौपदीहरण पर्व
  • जयद्रथविमोक्ष पर्व
  • रामोपाख्यान पर्व
  • पतिव्रतामाहात्म्य पर्व
  • कुण्डलाहरण पर्व
  • आरणेय पर्व
२६९/११६६४
  • पाण्डवो का वनों में १२ वर्ष का जीवन
विराटपर्व
५१-५५
  • पाण्डवप्रवेश पर्व
  • समयपालन पर्व
  • कीचक वध पर्व
  • गोहरण पर्व
  • वैवाहिक पर्व
६७/२०५०
  • राजा विराट के राज्य में अज्ञातवास
उद्योगपर्व
५६-६५
  • सेनोद्योग पर्व
  • संजययान पर्व
  • प्रजागर पर्व
  • सनत्सुजात पर्व
  • यानसन्धि पर्व
  • भगवद्-यान पर्व
  • सैन्यनिर्याण पर्व
  • उलूकदूतागमन पर्व
  • रथातिरथसंख्या पर्व
  • अम्बोपाख्यान पर्व
१८६/६६९८
  • युद्ध की तैयारी
भीष्मपर्व
६६-६९
  • जम्बूखण्डविनिर्माण पर्व
  • भूमि पर्व
  • श्रीमद्भगवद्गीता पर्व
  • भीष्मवध पर्व
११७/५८८४
  • महाभारत युद्ध का पहला भाग
  • भीष्म कौरवों के सेनापति
द्रोणपर्व
७०-७७
  • द्रोणाभिषेक पर्व
  • संशप्तकवध पर्व
  • अभिमन्यु वध पर्व
  • प्रतिज्ञा पर्व
  • जयद्रथ वध पर्व
  • घटोत्कच वध पर्व
  • द्रोणवध पर्व
  • नारायणास्त्रमोक्ष पर्व
१७०/८९०९
  • युद्ध जारी, द्रोण सेनापति बने
कर्णपर्व
७८
  • कर्णपर्व
७९/४९६४
  • युद्ध जारी, कर्ण सेनापति बना
शल्यपर्व
७९-८०
  • ह्रदप्रवेश पर्व
  • गदा पर्व
५९/३२२०
  • युद्ध का अंतिम भाग
  • शल्य सेनापति
१०
सौप्तिकपर्व
८१
  • ऐषीक पर्व
१८/८७०
११
स्त्रीपर्व
८२-८४
  • जलप्रादानिक पर्व
  • विलाप पर्व
  • श्राद्ध पर्व
२७/७७५
  • गान्धारी का मृत लोगों के लिये शोक
१२
शांतिपर्व
८५-८७
  • राजधर्मानुशासन पर्व
  • आपद्धर्म पर्व
  • मोक्षधर्म पर्व
३३९/१४७३२
  • युधिष्ठिर का राज्याभिषेक
  • भीष्म के दिशा-निर्देश
१३
अनुशासनपर्व
८८-८९
  • दान-धर्म-पर्व
  • भीष्मस्वर्गारोहण पर्व
१८६/८०००
  • भीष्म के अंतिम उपदेश
१४
अश्वमेधिकापर्व
९०-९२
  • अश्वमेध पर्व
  • अनुगीता पर
  • वैष्णव पर्व
१०३/३३२०
  • युधिष्ठिर द्वारा अश्वमेध का आयोजन
१५
आश्रम्वासिकापर्व
९३-९५
  • आश्रमवास पर्व
  • पुत्रदर्शन पर्व
  • नारदागमन पर्व
८२/१५०६
  • धृतराष्ट्र, गान्धारी और कुन्ती का वन में आश्रम के लिये प्रस्थान"
१६
मौसुलपर्व
९६
  • मौसुलपर्व
८/३२०
  • यादवों की परस्पर लड़ाई
१७
महाप्रस्थानिकपर्व
९७
  • महाप्रस्थानिकपर्व
३/१२३
  • युधिष्ठिर और उनके भाइयों की सद्‍गति का प्रथम भाग
१८
स्वर्गारोहणपर्व
९८
  • स्वर्गारोहणपर्व
५/२०७
  • पांडवों की स्वर्ग यात्रा
खिलभाग
हरिवंशपर्व
९९-१००
  • विष्णुपर्व
  • भविष्यपर्व
१२०००
  • इसे महाभारत का खिल भाग भी कहते है, इसमें विशेष कर भगवान श्री कृष्ण के बारे में वर्णन है।


सन्दर्भ[संपादित करें]

बाहरी सम्पर्क[संपादित करें]