"ऍरिस (बौना ग्रह)": अवतरणों में अंतर

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
छो r2.7.3) (रोबॉट: pl:136199 Eris की जगह pl:(136199) Eris जोड़ रहा है
छो Bot: Migrating 96 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q611 (translate me)
पंक्ति 25: पंक्ति 25:


[[श्रेणी:सौर मंडल के ग्रह]]
[[श्रेणी:सौर मंडल के ग्रह]]

[[af:Eris (dwergplaneet)]]
[[ar:إريس]]
[[ast:136199 Eris]]
[[az:Erida (cırtdan planet)]]
[[bar:(136199) Eris]]
[[be:Карлікавая планета Эрыс]]
[[be-x-old:Эрыс (карлікавая плянэта)]]
[[bg:Ерида (планета джудже)]]
[[bn:এরেস (বামন গ্রহ)]]
[[br:136199 Eris]]
[[bs:Eris (patuljasta planeta)]]
[[ca:Eris (planeta nan)]]
[[cs:Eris (trpasličí planeta)]]
[[cy:Eris (planed gorrach)]]
[[da:Eris (dværgplanet)]]
[[de:(136199) Eris]]
[[el:Έρις (πλανήτης νάνος)]]
[[eml:Eris]]
[[en:Eris (dwarf planet)]]
[[eo:Eriso]]
[[es:Eris (planeta enano)]]
[[et:136199 Eris]]
[[eu:Eris (planeta nanoa)]]
[[fa:اریس]]
[[fi:Eris (plutoidi)]]
[[fr:(136199) Éris]]
[[ga:Eris (abhacphláinéad)]]
[[gl:Eris (planeta anano)]]
[[gn:Eris]]
[[gv:Eris (planaid crivassanagh)]]
[[he:אריס (כוכב לכת ננסי)]]
[[hr:136199 Eris]]
[[hu:Eris (törpebolygó)]]
[[hy:Էրիս]]
[[ia:Eris]]
[[id:Eris (planet katai)]]
[[ilo:136199 Eris]]
[[io:Eris]]
[[is:Eris (dvergreikistjarna)]]
[[it:Eris (astronomia)]]
[[ja:エリス (準惑星)]]
[[jv:Xena]]
[[ka:ერისი]]
[[kk:Ерис (шағын ғаламшар)]]
[[km:អៀរីស]]
[[ko:에리스 (왜행성)]]
[[ku:Erîs]]
[[la:Eris (planetula)]]
[[li:Eris (dwergplaneet)]]
[[lt:Eridė (nykštukinė planeta)]]
[[lv:Erīda (pundurplanēta)]]
[[map-bms:2003 UB313]]
[[ml:ഈറിസ് (കുള്ളൻ ഗ്രഹം)]]
[[mn:Эрида]]
[[mr:एरिस (बटु ग्रह)]]
[[ms:Eris (planet kerdil)]]
[[mwl:Éris (planeta nano)]]
[[my:အဲရစ် (ဂြိုလ်သိမ်ဂြိုလ်မွှား)]]
[[nah:Eris]]
[[nds:Eris (Dwargplanet)]]
[[nl:Eris (dwergplaneet)]]
[[nn:136199 Eris]]
[[no:Eris (dvergplanet)]]
[[nv:Ééwis]]
[[oc:Èris]]
[[pl:(136199) Eris]]
[[pnb:ایرس]]
[[pt:Éris (planeta anão)]]
[[qu:Eris (tuna puriq quyllur)]]
[[rm:Eris (planet nanin)]]
[[ro:Eris (planetă pitică)]]
[[ru:Эрида]]
[[scn:Eris (astronumìa)]]
[[sh:Eris]]
[[si:එරිස් (වාමන ග්‍රහයා)]]
[[simple:Eris (dwarf planet)]]
[[sk:136199 Eris]]
[[sl:Erida (pritlikavi planet)]]
[[sq:Eris]]
[[sr:Ерида (патуљаста планета)]]
[[sv:Eris (dvärgplanet)]]
[[sw:Eris (sayari kibete)]]
[[ta:ஏரிசு (குறுங்கோள்)]]
[[te:ఎరిస్ (మరుగుజ్జు గ్రహం)]]
[[th:อีริส]]
[[tl:Eris (astronomiya)]]
[[tr:Eris (cüce gezegen)]]
[[ug:ئېرىدا]]
[[uk:Ерида (карликова планета)]]
[[vi:Eris (hành tinh lùn)]]
[[war:Eris (pluroplanetahay)]]
[[xmf:ერისი]]
[[zh:阋神星]]
[[zh-classical:鬩神星]]
[[zh-min-nan:Eris (é-he̍k-chheⁿ)]]
[[zh-yue:鬩神星]]

12:11, 9 मार्च 2013 का अवतरण

हबल अंतरिक्ष दूरबीन द्वारा ली गई ऍरिस और डिस्नोमिया की तस्वीर - ऍरिस बड़ा वाला गोला है

ऍरिस हमारे सौर मण्डल का सब से बड़ा ज्ञात बौना ग्रह है। अंतर्राष्ट्रीय खगोलीय संघ द्वारा रखा गया इसका औपचारिक नाम "१३६११९ ऍरिस" है। ऍरिस हमारे सौर मण्डल में सूरज की परिक्रमा करती सभी ज्ञात खगोलीय वस्तुओं में से नौवी सबसे बड़ी वस्तु है। इसका व्यास (डायामीटर) २,३००-२,४०० किमी अनुमानित किया जाता है। इसका द्रव्यमान (मास) यम (प्लूटो) से २७% ज़्यादा और पृथ्वी के द्रव्यमान का केवल ०.२७% है।

ऍरिस की खोज सन् २००५ में की गयी थी। यह एक वरुण-पार वस्तु है (यानि वरुण (नॅप्टयून) की कक्षा से भी बाहार है)। ऍरिस सूरज से बेहद दूर है और काइपर घेरे से भी बाहर एक बिखरे चक्र नाम के क्षेत्र में स्थित है। २०११ में यह सूरज से ९६.६ खगोलीय इकाई की दूरी पर था, जो प्लूटो से भी तीन गुना अधिक है। ऍरिस के इर्द-गिर्द इसका उपग्रह डिस्नोमिया परिक्रमा करता है। आज की तारीख़ में ऍरिस और डिस्नोमिया हमारे सौर मण्डल की सब से दूरी पर स्थित प्राकृतिक वस्तुएँ हैं।

अन्य भाषाओँ में

ऍरिस को अंग्रेज़ी में "Eris" और डिस्नोमिया को अंग्रेज़ी में "Dysnomia" लिखते हैं। ऍरिस का नाम प्राचीन यूनानी धर्म की एक देवी, ऍरिस (Ἔρις), से लिया गया है जो विवाद और लड़ाई-झगड़े की देवी मानी जाती थीं।

कक्षा और परिक्रमा

ऍरिस को सूरज की एक पूरी परिक्रमा लेने में ५५७ साल लग जाते हैं। ऍरिस की कक्षा सौर मण्डल के चपटे चक्र से तिरछी है। परिक्रमा करता हुआ यह आधे समय के लिए उस चक्र से ऊपर उठ होता है और बाक़ी आधे समय के लिए नीचे आ जाता है। इसके परिक्रमा कक्ष का सौर मण्डल के चक्र से ४४ डिग्री का कोण है।

ऍरिस की बनावट

ऍरिस की सतह का एल्बीडो (सफ़ेदपन या चमकीलापन) ०.८६ है, जो सौर मण्डल की किसी भी अन्य वस्तु से अधिक है, सिवाय शनि के उपग्रह ऍनसॅलअडस के। वैज्ञानिक इसकी वजह यह बताते हैं के ऍरिस एक सूरज से अत्यंत दूर बहुत ही ठन्डे इलाक़े में है और उसकी सतह पर जमी हुई मीथेन गैस की चमकीली बर्फ़ हमेशा रहती है। इस रोशन छवि की वजह से अपनी पृथ्वी से गंभीर दूरी के बावजूद ऍरिस को साधारण ग़ैर-वैज्ञानिक लोग भी कुछ दूरबीनों से देख सकते हैं।

ऍरिस की सतह पर तापमान -२४३ से -२१७ डिग्री सेंटीग्रेड (यानि ३० से ५६ कैल्विन) अनुमानित किया गया है। ऍरिस की सतह भूरी है, जो की प्लूटो की लालिमा से भिन्न है। वैज्ञानिकों की सोच है के प्लूटो पर मीथेन की बर्फ़ टिक नहीं पाती और उसके नीचे के लाल रंगों वाले थोलिन नाम के पदार्थ नज़र आने लगते हैं। ऍरिस प्लूटो से अधिक सर्द है इसलिए मीथेन की बर्फ़ ऐसे थोलिनो को हमेशा एक भूरी रंग की बर्फीली चादर से ढके रखती है।

इन्हें भी देखें

  वा  
सौर मण्डल
सूर्यबुधशुक्रचन्द्रमापृथ्वीPhobos and Deimosमंगलसीरिस)क्षुद्रग्रहबृहस्पतिबृहस्पति के उपग्रहशनिशनि के उपग्रहअरुणअरुण के उपग्रहवरुण के उपग्रहनेप्चूनCharon, Nix, and Hydraप्लूटो ग्रहकाइपर घेराDysnomiaएरिसबिखरा चक्रऔर्ट बादल
सूर्य · बुध · शुक्र · पृथ्वी · मंगल · सीरीस · बृहस्पति · शनि · अरुण · वरुण · यम · हउमेया · माकेमाके · एरिस
ग्रह · बौना ग्रह · उपग्रह - चन्द्रमा · मंगल के उपग्रह · क्षुद्रग्रह · बृहस्पति के उपग्रह · शनि के उपग्रह · अरुण के उपग्रह · वरुण के उपग्रह · यम के उपग्रह · एरिस के उपग्रह
छोटी वस्तुएँ:   उल्का · क्षुद्रग्रह (क्षुद्रग्रह घेरा‎) · किन्नर · वरुण-पार वस्तुएँ (काइपर घेरा‎/बिखरा चक्र) · धूमकेतु (और्ट बादल)