सामग्री पर जाएँ

शारदा लिपि

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
शारदा लिपि में लिखी एक पाण्डुलिपि

शारदा लिपि का उपयोग भारतीय उपमहाद्वीप के उत्तरी-पश्चिमी भाग में सीमित था। यह लिपि पश्चिमी ब्राह्मी लिपि से नौवीं शताब्दी में उत्पन्न हुई। आज इसका उपयोग बहुत ही कम होता है (कुछ पुराने पण्डित इसका उपयोग करते हैं)। हिमाचल प्रदेश में यह लिपि तेरहवीं शती तक प्रयोग में आती थी और फल-फूल रही थी। अल बरुनी ने अपने भारत यात्रा वर्णन में इसे "सिद्ध मात्रिक" नाम से उल्लेख किया है इसका कारण यह है कि शारदा वर्णमाला "ओम् स्वस्ति सिद्धम्" से आरम्भ की जाती है।

कश्मीर की अधिष्ठात्री देवी 'शारदा' मानी जाती हैं दिससे वह 'शारदादेश' या 'शारदमंडल' कहलाता है और इसी से वहाँ की लिपि को 'शारदालिपि' कहते हैं। पीछे से उसको (कश्मीर को) 'देवदेश' भी कहते थे। मूल शारदालिपि ईस्वी सन् की दसवीं शताब्दी के आस पास कुटिल लिपि से निकली है और उसका प्रचार कश्मीर तथा पंजाब में रहा। उस में परिवर्तन होकर वर्तमान शारदा लिपि बनी जिसका प्रचार अब कश्मीर में बहुत कम रह गया है। उसका स्थान बहुधा नागरी, गुरुमुखी या टाकरी ने ले लिया है।

वर्णमाला

[संपादित करें]
लिप्यंतरण IPA स्वतंत्र पद आश्रित स्थिति
मात्रा मात्रा का उदाहरण मात्रा के विशेष रूप
[ɐ] साँचा:Script/Sharada (कोई नहीं) (साँचा:Script/Sharada )
[aː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पा साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada
[ɪ] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पि
[iː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पी
[ʊ] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पु साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada
[uː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पू साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada; साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada
[r̩] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पृ साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada
[r̩ː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पॄ साँचा:Script/Sharadaसाँचा:Script/Sharada
[l̩] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पॢ
[l̩ː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पॣ
[eː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पे
[aːi̯], [ai], [ɐi], [ɛi] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पै
[oː] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पो
[aːu̯], [au], [ɐu], [ɔu] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पौ
अँ [◌̃] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पँ
अं [n], [m] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पं
अः [h] साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada साँचा:Script/Sharada पः
k ·¤ ·¤× Ù क kh ख g ग gh घ
c च ch छ j ज jh झ ñ ञ
ṭh ḍh
t त th थ d द dh ध n न
p प ph फ b ब bh भ m म
y य r र l ल v व
ś श s स h ह

यूनिकोड

[संपादित करें]

जनवरी, 2012 में यूनिकोड मानक के 6.1 संस्करण में शारदा लिपि को भी स्थान दिया गया। यह U+11180–U+111DF तक है।

शारदा
Unicode.org chart (PDF)
  0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 A B C D E F
U+1118x 𑆀 𑆁 𑆂 𑆃 𑆄 𑆅 𑆆 𑆇 𑆈 𑆉 𑆊 𑆋 𑆌 𑆍 𑆎 𑆏
U+1119x 𑆐 𑆑 𑆒 𑆓 𑆔 𑆕 𑆖 𑆗 𑆘 𑆙 𑆚 𑆛 𑆜 𑆝 𑆞 𑆟
U+111Ax 𑆠 𑆡 𑆢 𑆣 𑆤 𑆥 𑆦 𑆧 𑆨 𑆩 𑆪 𑆫 𑆬 𑆭 𑆮 𑆯
U+111Bx 𑆰 𑆱 𑆲 𑆳 𑆴 𑆵 𑆶 𑆷 𑆸 𑆹 𑆺 𑆻 𑆼 𑆽 𑆾 𑆿
U+111Cx 𑇀 𑇁 𑇂 𑇃 𑇄 𑇅 𑇆 𑇇 𑇈
U+111Dx 𑇐 𑇑 𑇒 𑇓 𑇔 𑇕 𑇖 𑇗 𑇘 𑇙
टिप्पणी
1.^ यूनिकोड संस्करण 6.1 के अनुसार

इन्हें भी देखें

[संपादित करें]

सन्दर्भ

[संपादित करें]

बाहरी कड़ियाँ

[संपादित करें]