"भारतीय आम चुनाव, 2019": अवतरणों में अंतर

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
Kh hbgvjn vhhh
टैग: मोबाइल संपादन मोबाइल वेब संपादन
छो 2409:4052:208F:C1EF:A7D5:6582:64F3:B83A (Talk) के संपादनों को हटाकर OishaniMojumder के आखिरी अवतरण को पूर्ववत किया
टैग: वापस लिया SWViewer [1.3]
पंक्ति 21: पंक्ति 21:
| leaders_seat1 = [[वाराणसी लोक सभा निर्वाचन क्षेत्र|वाराणसी]]
| leaders_seat1 = [[वाराणसी लोक सभा निर्वाचन क्षेत्र|वाराणसी]]
| last_election1 = 282<ref name="webcitation.org">https://www.webcitation.org/6PfWDNtfY?url=http://eciresults.ap.nic.in/PartyWiseResult.htm</ref>
| last_election1 = 282<ref name="webcitation.org">https://www.webcitation.org/6PfWDNtfY?url=http://eciresults.ap.nic.in/PartyWiseResult.htm</ref>
| seats1 = '''303''' (भाजपा) <br> '''352''' (राजग)<ref>[UI hhhgghh
| seats1 = '''303''' (भाजपा) <br> '''352''' (राजग)<ref>[https://www.indiatoday.in/elections/lok-sabha-2019/story/final-lok-sabha-election-results-nda-upa-others-modi-bjp-congress-1534175-2019-05-24 Final numbers]</ref>
Kkjjjnbb Final numbers]</ref>
| seat_change1 = {{increase}}21 (भाजपा) <br> {{increase}}16 (राजग)
| seat_change1 = {{increase}}21 (भाजपा) <br> {{increase}}16 (राजग)
| popular_vote1 =
| popular_vote1 =

02:17, 9 जनवरी 2020 का अवतरण

भारतीय आम चुनाव, 2019
भारत
← 2014 11 अप्रैल - 19 मई 2019 2024 →
जनमत सर्वेक्षण
मतदान %67.11% (वृद्धि0.7%)
 
पार्टी भाजपा कांग्रेस
गठबंधन राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन संयुक्त प्रगतिशील गठबंधन
प्रतिशत 37.43% (भाजपा)
45% (राजग)
19.51% (कांग्रेस)
26% (संप्रग)

गठबंधन द्वारा चुनाव के परिणाम

प्रधानमंत्री चुनाव से पहले

नरेन्द्र मोदी
भाजपा

निर्वाचित प्रधानमंत्री

नरेन्द्र मोदी
भाजपा

सत्रहवीं लोक सभा के गठन के लिए भारतीय आम चुनाव, देशभर में 11 अप्रैल से 19 मई 2019 के बीच 7 चरणों में अयोजित कराये गये। चुनाव के परिणाम 23 मई को घोषित किये,[1] जिसमें भारतीय जनता पार्टी ने 303 सीटों पर जीत हासिल की, और अपने पूर्ण बहुमत बनाये रखा और भाजपा के नेतृत्व वाले गठबंधन ने 353 सीटें जीतीं। भाजपा ने 37.36% वोट हासिल किए, जबकि एनडीए का संयुक्त वोट शेयर 60.37 करोड़ वोटों का 45% था।[2][3] कांग्रेस पार्टी ने 52 सीटें जीतीं और कांग्रेस के नेतृत्व वाले गठबंधन ने 92 सीटें जीतीं। अन्य दलों और उनके गठबंधन ने भारतीय संसद में 97 सीटें जीतीं।

आम चुनाव के साथ-साथ आंध्र प्रदेश, अरुणाचल प्रदेश, ओडिशा और सिक्किम राज्यों के विधानसभा चुनाव भी कराये गये।[4]

निर्वाचन प्रणाली

लोकसभा के 543 निर्वाचित सदस्यों को एकल-सदस्यीय निर्वाचन क्षेत्रों से पहले-पूर्व-पोस्ट-पोस्ट मतदान द्वारा चुना जाएगा। भारत के राष्ट्रपति एक अतिरिक्त दो सदस्यों को नामांकित करते हैं।[5]

वोटर वैरिफाइड पेपर ऑडिट ट्रेल (वीवीपीएटी) प्रणाली जो इलेक्ट्रॉनिक वोटिंग मशीन को ईवीएम स्लिप जनरेट करके प्रत्येक वोट को रिकॉर्ड करने में सक्षम बनाती है, सभी 543 लोक सभा निर्वाचन क्षेत्रों में उपयोग किया गया था।[6] चुनावों के दौरान कुल 17.4 लाख वीवीपीएटी इकाइयों और 39.6 लाख ईवीएम का उपयोग 10,35,918 मतदान केंद्रों के रूप में किया जाएगा।[7][8][9][10] 9 अप्रैल 2019 को सुप्रीम कोर्ट ने निर्णय दिया, भारत के चुनाव आयोग को VVPAT स्लिप वोट काउंट को पाँच बेतरतीब ढंग से चुने गए EVM प्रति विधानसभा क्षेत्र में बढ़ाने का आदेश दिया, जिसका अर्थ है कि भारत के चुनाव आयोग को 20,625 EVM के VVPAT स्लिप की गिनती करनी है।[11][12][13] हालाँकि विभिन्न विधानसभा चुनावों में वोटर वैरिफाइड पेपर ऑडिट ट्रेल (वीवीपीएटी) पर्चियों के साथ ईवीएम परिणामों के मिलान की कवायद की जा रही थी, लेकिन लोकसभा चुनावों में यह पहली बार होगा। भारत निर्वाचन आयोग के अनुसार, 2014 में पिछले आम चुनाव के बाद से 84.3 मिलियन मतदाताओं की वृद्धि के साथ 900 मिलियन लोग मतदान करने के पात्र थे, यह दुनिया का सबसे बड़ा चुनाव था।[14] 18-19 वर्ष और 38,325 ट्रांसजेंडरों के 15 मिलियन मतदाता पहली बार मतदान करने के अपने अधिकार का उपयोग करने के लिए पात्र हैं।[15][16] 2019 लोकसभा चुनाव के लिए 71,735 विदेशी मतदाताओं को मतदाता सूची में शामिल किया गया है।

भारतीय आम चुनाव 2019 के लिए अंतिम मतदाता सूची
क्र. मतदाता समूह मतदाता जनसंख्या
1 पुरुष 46.8 करोड़
2 महिला 43.2 करोड़
3 तृतीय लिंग 38,325
- कुल मतदाता 90 करोड़

चुनाव का कार्यक्रम

चुनाव 7 चरणों में कराये गए। 23 मई को मतगणना और परिणाम घोषित हुए। बिहार, उत्तर प्रदेश और पश्चिम बंगाल में चुनाव, अधिकतम 7 चरणों में हुए।

2019 के भारतीय आम चुनाव के लिये दिनांक
चुनाव कार्यक्रम
चरण दिनांक लोकसभा क्षेत्र राज्यों/संघ राज्य क्षेत्रों की संख्या राज्य / संघशासित प्रदेश
1 11 अप्रैल 91 20 आंध्र प्रदेश, अरुणाचल प्रदेश, असम, बिहार, छत्तीसगढ़, जम्मू और कश्मीर, महाराष्ट्र, मणिपुर, मेघालय, मिज़ोरम, नागालैंड, ओडिशा, सिक्किम, तेलंगाना, त्रिपुरा, उत्तर प्रदेश, उत्तराखंड, पश्चिम बंगाल, अंडमान और निकोबार, लक्षद्वीप
2 18 अप्रैल 97 13 असम, बिहार, छत्तीसगढ़, जम्मू और कश्मीर, कर्नाटक, महाराष्ट्र, मणिपुर, ओडिशा, तमिलनाडु, त्रिपुरा, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, पुदुचेरी
3 23 अप्रैल 115 14 असम, बिहार, छत्तीसगढ़, गुजरात, गोवा, जम्मू और कश्मीर, कर्नाटक, केरल, महाराष्ट्र, ओडिशा, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, दादरा और राष्ट्रीय राजमार्ग, दमन और दीव
4 29 अप्रैल 71 9 बिहार, जम्मू और कश्मीर, झारखंड, मध्य प्रदेश, महाराष्ट्र, ओडिशा, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल
5 6 मई 51 7 बिहार, जम्मू और कश्मीर, झारखंड, मध्य प्रदेश, राजस्थान, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल
6 12 मई 59 7 बिहार, हरियाणा, झारखंड, मध्य प्रदेश, उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, दिल्ली
7 19 मई 59 8 बिहार, हिमाचल, झारखंड, मध्य प्रदेश, पंजाब, पश्चिम बंगाल, चंडीगढ़, उत्तर प्रदेश

पुनर्निर्धारित मतदान, रद्द

  • वेल्लोर, तमिलनाडु: तमिलनाडु में एक क्षेत्रीय दल - द्रमुक नेताओं से वेल्लोर में (11 करोड़) नकद जब्त किए गए। द न्यूज मिनट के अनुसार, यह नकदी मतदाताओं को रिश्वत देने के लिए है। छापे के दौरान एकत्रित साक्ष्यों के आधार पर, भारत निर्वाचन आयोग ने वेल्लोर निर्वाचन क्षेत्र में 18 अप्रैल की चुनाव तिथि को रद्द कर दिया। द्रमुक नेताओं ने गलत काम करने से इनकार किया और एक साजिश का आरोप लगाया।
  • त्रिपुरा पूर्व, त्रिपुरा: भारत निर्वाचन आयोग ने कानून व्यवस्था की स्थिति के कारण 18 से 23 अप्रैल तक मतदान स्थगित कर दिया।[17] पोल पैनल ने विशेष पुलिस पर्यवेक्षकों की रिपोर्ट के बाद निर्णय लिया कि निर्वाचन क्षेत्र में स्वतंत्र और निष्पक्ष चुनाव कराने के लिए परिस्थितियां अनुकूल नहीं थीं।

राज्य/क्षेत्रानुसार भारतीय लोकसभा सीटें

आधिकारिक लोगो
राज्य/क्षेत्रानुसार लोकसभा सीटों की सूची राज्य/क्षेत्रानुसार लोकसभा सीटों की सूची
स्थान राज्य/क्षेत्र प्रकार राज्य/केशाप्र लोकसभा सीटें
1 राज्य उत्तर प्रदेश 80
2 राज्य महाराष्ट्र 48
3 राज्य आन्ध्र प्रदेश 25
4 राज्य पश्चिम बंगाल 42
5 राज्य बिहार 40
6 राज्य तमिल नाडु 39
7 राज्य मध्य प्रदेश 29
8 राज्य कर्णाटक 28
9 राज्य गुजरात 26
10 राज्य राजस्थान 25
11 राज्य उड़ीसा 21
12 राज्य केरल 20
13 राज्य तेलंगाना 17
14 राज्य असम 14
15 राज्य झारखण्ड 14
16 राज्य पंजाब 13
17 राज्य छत्तीसगढ़ 11
18 राज्य हरियाणा 10
स्थान राज्य/क्षेत्र प्रकार राज्य/केशाप्र लोकसभा सीटें
19 के.शा.प्र. दिल्ली 7
20 राज्य जम्मू और कश्मीर 6
21 राज्य उत्तराखण्ड 5
22 राज्य हिमाचल प्रदेश 4
23 राज्य अरुणाचल प्रदेश 2
24 राज्य गोआ 2
25 राज्य त्रिपुरा 2
26 राज्य मणिपुर 2
27 राज्य मेघालय 2
28 के.शा.प्र. अण्डमान और निकोबार द्वीपसमूह 1
29 के.शा.प्र. चण्डीगढ़ 1
30 के.शा.प्र. दमन और दीव 1
31 के.शा.प्र. दादर और नागर हवेली 1
32 राज्य नागालैण्ड 1
33 के.शा.प्र. पॉण्डिचेरी 1
34 राज्य मिज़ोरम 1
35 के.शा.प्र. लक्षद्वीप 1
36 राज्य सिक्किम 1
कुल = 543

मत सर्वेक्षण

नीचे कुछ संस्थाओं द्वारा अगले आम चुनावों से सम्बन्धित मत-सर्वेक्षण (ओपिनिअन पोल) प्रकाशित किए गये हैं।

सर्वेक्षण दिनांक सर्वेक्षण करने वाली संस्था एन डी ए अन्य यू पी ए बढ़त
bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color"" |
मई 2018 एबीपी न्यूज-सीएसडीएस[18] 274 105 164 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 110
8 अप्रैल 2019 टाइम्स नाउ-वीएमआर 279 115 149 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 130
6 अप्रैल 2019 इंड़ियाटीवी-सीएनएक्स 275 142 126 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 149
1 फरवरी – 4 अप्रैल 2019 जन की बात 310 111 122 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 188
मार्च 2019 टाईम्सनाउ-वीएमआर 283 125 135 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 148
मार्च 2019 न्यूज़ नेशन 270 139 134 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 131
जनवरी 2018 रिपब्लिक-सी वोटर[19] 335 119 89 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 216
जनवरी 2018 इंडिया टुडे[20] 309 132 102 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 177
जनवरी 2018 एबीपी न्यूज-सीएसडीएस[21] 301 115 127 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 174
अप्रैल–मई 2014 2014 के आम चुनाव के परिणाम 336 147 60 bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color" | 189

निर्गम मत सर्वेक्षण

सर्वेक्षण करने वाली संस्था एन डी ए अन्य यू पी ए बढ़त
bgcolor="साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color"" |
इंडिया टुडे-एक्सिस 352 ± 13 93 ± 15 82 ± 13 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |259
न्यूज़ 24-चाणक्य 350 ± 14 95 ± 9 97 ± 11 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |253
न्युज़18-इप्सोस
सीएनएन-आईबीएन-इप्सोस
336 82 124 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |212
वीडीपी एसोसिएट्स 333 115 94 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |218
सुदर्शन न्यूज़ 313 121 109 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |192
टाइम्स नाउ-वीएमआर 306 ± 3 132 ± 3 104 ± 3 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |174
रिपब्लिक-जन की बात 305 124 113 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |181
सुवर्ण न्यूज़ 305 ± 10 124 ± 2 102 ± 0 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |181
इंडिया न्यूज-पोलस्ट्रैट 287 128 127 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |159
रिपब्लिक-सी वोटर 287 128 127 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |159
न्यूज़नेशन 286 ± 4 122 ± 4 134 ± 4 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |152
एबीपी-सीएसडीएस 277 130 135 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |142
न्युज़एक्स-नेता 242 164 137 style="background:साँचा:Bharatiya Janata Party/meta/color; color:white" |78

चुनाव-पूर्व गठबंधन

इन चुनावों में 50 से अधिक दल चुनाव लड़ रहे हैं। इनमें 7 राष्ट्रीय दलों के अलावा ज्यादातर क्षेत्रीय छोटे दल हैं। मुख्य दलों में भारतीय जनता पार्टी (भाजपा) और भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस (आईएनसी) हैं। 2014 के अपवाद के साथ, किसी भी पार्टी ने 1984 के बाद से लोक सभा में बहुमत नहीं जीता है, और इसलिए गठबंधन करना भारतीय चुनावों में आम है। 2019 के आम चुनाव में, चार मुख्य राष्ट्रीय चुनाव पूर्व गठबंधन हैं। इनमें भाजपा की अगुवाई वाले राजग (एनडीए), कांग्रेस की अगुवाई वाले संप्रग (यूपीए), क्षेत्रीय दलों का महागठबंधन और कम्युनिस्ट-झुकाव वाले दलों का वाम मोर्चा शामिल हैं। भारत में गठबंधन की राजनीति की अस्थिर प्रकृति को देखते हुए, चुनाव के दौरान और बाद में गठबंधन बदल सकते हैं। 2019 आम चुनाव पहली बार है जब भाजपा (437) लोकसभा चुनाव में कांग्रेस (421) से अधिक सीटों पर चुनाव लड़ रही है।[22][23]

कांग्रेस ने उन राज्यों में गठबंधन नहीं किया है जहां वह भाजपा के साथ सीधे मुकाबले में है। इन राज्यों में हिमाचल प्रदेश, उत्तराखंड, राजस्थान, गुजरात, मध्य प्रदेश और छत्तीसगढ़ शामिल हैं। इसने जम्मू और कश्मीर, बिहार, तमिलनाडु, महाराष्ट्र, कर्नाटक, झारखंड और केरल में क्षेत्रीय दलों के साथ गठबंधन किया है। दल उत्तर प्रदेश, पश्चिम बंगाल, आंध्र प्रदेश, पूर्वोत्तर, दिल्ली, पंजाब, हरियाणा और गोवा में अन्य दलों के साथ गठबंधन नहीं कर पाई है।[24]

जनवरी 2019 में, मायावती (बहुजन समाज पार्टी की अध्यक्ष) और अखिलेश यादव (समाजवादी पार्टी के अध्यक्ष) ने उत्तर प्रदेश में 80 में से 76 सीटों पर चुनाव लड़ने के लिए गठबंधन (महागठबंधन) की घोषणा की और उन्होंने दो सीटें, अमेठी और रायबरेली, कांग्रेस के लिए और दो सीटें अन्य राजनीतिक दलों के लिए छोड़ दी है। मायावती ने यह कहते हुए गठबंधन को कांग्रेस में शामिल नहीं किया, "गठबंधन में कांग्रेस को शामिल करने से सपा-बसपा को नुकसान होगा क्योंकि कांग्रेस के वोट स्थानांतरित नहीं होते हैं" और "इन दोनों पार्टियों [भाजपा और कांग्रेस] की नीतियां ज्यादातर एक ही रही हैं।" यह गठबंधन 25 साल पहले 1993 में बने समान गठबंधन के साथ अपनी तरह का दूसरा था।

राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन

राजनैतिक दल राज्य/केंद्र शासित प्रदेश सीटें
लड़ीं विजित
भारतीय जनता पार्टी आंध्र प्रदेश 24 436 0 303
अरुणाचल प्रदेश 2 2
असम 10 9
बिहार 17 17
छत्तीसगढ़ 11 9
गोआ 2 1
गुजरात 26 26
हरियाणा 10 10
हिमाचल प्रदेश 4 4
जम्मू कश्मीर[25] 6 3
झारखंड 13 11
कर्नाटक 27 25
केरल 14 0
मध्य प्रदेश 29 28
महाराष्ट्र 25 23
मणिपुर 2 1
मेघालय[26] 2 0
मिज़ोरम[27] 1 0
उड़ीसा 21 8
पंजाब 3 2
राजस्थान 24 24
सिक्किम 1 0
तमिलनाडु 5 0
तेलंगाना 17 4
त्रिपुरा 2 2
उत्तर प्रदेश 77 62
उत्तराखंड 5 5
पश्चिम बंगाल 42 18
अंडमान निकोबार द्वीपसमूह 1 0
चंडीगढ़ 1 1
दादरा और नगर हवेली 1 0
दमन और दीव 1 1
दिल्ली 7 7
लक्षद्वीप 1 0
शिव सेना[28] महाराष्ट्र 23 18
ऑल इंडिया अन्ना द्रविड़ मुनेत्र कड़गम[29] तमिलनाडु 20 1
जनता दल (यूनाइटेड)[30] बिहार 17 16
शिरोमणि अकाली दल[31] पंजाब 10 2
पट्टाली मक्कल कच्ची[29] तमिलनाडु 7 0
लोक जनशक्ति पार्टी[30] बिहार 6 6
भारतीय धर्म जन सेना केरल 5 0
देसिया मुरपोक्कु द्रविड़ कड़गम[32] तमिलनाडु 4 0
असम गण परिषद असम 3 0
अपना दल (सोनेलाल) उत्तर प्रदेश 2 2
ऑल झारखण्ड स्टूडेंट्स यूनियन[33] झारखंड 1 1
पुथिया तमिलागम[34] तमिलनाडु 1 0
तमिल मनीला कांग्रेस तमिलनाडु 1 0
पुथिया निधि काची[35] तमिलनाडु 1 0
ऑल इंडिया एन॰आर॰ कांग्रेस[36] पुदुचेरी 1 0
बोडोलैंड पीपुल्स फ्रंट[37] असम 1 0
नेशनलिस्ट डेमोक्रेटिक प्रोग्रेसिव पार्टी नगालैण्ड 1 1
केरल कांग्रेस (थॉमस)[38] केरल 1 0
राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन 543 350

संयुक्त प्रगतिशील गठबंधन

राजनैतिक दल राज्य/केंद्र शासित प्रदेश सीटें
लड़ीं विजित
भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस आंध्र प्रदेश 25 424 0 52
अरुणाचल प्रदेश 2 0
असम 14 3
बिहार 9 1
छत्तीसगढ़ 11 2
गोआ 2 1
गुजरात 26 0
हरियाणा 10 0
हिमाचल प्रदेश 4 0
जम्मू कश्मीर 5 0
झारखंड 7 1
कर्नाटक 20 1
केरल 16 15
मध्य प्रदेश 29 1
महाराष्ट्र 26 1
मणिपुर 2 0
मेघालय 2 1
मिज़ोरम 1 0
नगालैण्ड 1 0
उड़ीसा 21 1
पंजाब 13 8
राजस्थान 25 0
सिक्किम 1 0
तमिलनाडु 9 8
तेलंगाना 17 3
त्रिपुरा 2 0
उत्तर प्रदेश 66 1
उत्तराखंड 5 0
पश्चिम बंगाल 42 2
अंडमान निकोबार द्वीपसमूह 1 1
चंडीगढ़ 1 0
दादरा नगर हवेली 1 0
दमण और दीव 1 0
दिल्ली 7 0
लक्षद्वीप 1 0
पुदुचेरी 1 1
राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टी[39] महाराष्ट्र 22 4
जनता दल (सेक्युलर)[40] कर्नाटक 8 1
अपना दल (कृष्णा पटेल) उत्तर प्रदेश 2 0
झारखंड मुक्ति मोर्चा[41] झारखंड 4 1
झारखंड विकास मोर्चा (प्रजातांत्रिक)[41] झारखंड 2 0
राष्ट्रीय जनता दल बिहार 19 20 0
झारखंड 1 0
राष्ट्रीय लोक समता पार्टी बिहार 5 0
हिंदुस्तानी आवाम मोर्चा बिहार 3 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी-लेनिनवादी) लिबरेशन बिहार 1 0
विकासशील इंसान पार्टी बिहार 3 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (राज्य स्तरीय)[42] तमिलनाडु 2 2
द्रविड़ मुनेत्र कड़गम[42] तमिलनाडु 23 23
मरुमलार्ची द्रविड़ मुनेत्र कड़गम[42] तमिलनाडु 1 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) (राज्य स्तरीय)[42] तमिलनाडु 2 2
विदुथलाई चिरुथिगाल काची[42] तमिलनाडु 2 1
कोंगूनाडु देसिया मक्कल काची[42] तमिलनाडु 1 0
इंडिया जननायगा काची[42] तमिलनाडु 1 0
इण्डियन यूनियन मुस्लिम लीग[42] केरल 2 3 2
तमिलनाडु 1 1
केरल कांग्रेस (एम) केरल 1 1
रिवॉल्यूशनरी सोशलिस्ट पार्टी (राज्य स्तरीय)[43] केरल 1 1
संयुक्त प्रगतिशील गठबंधन 92

महागठबंधन (तीसरा मोर्चा)

राजनैतिक दल राज्य/केंद्र शासित प्रदेश सीटें
लड़ीं विजित
बहुजन समाज पार्टी [44] आंध्र प्रदेश ३५१
उत्तर प्रदेश ३८ १०
उत्तराखंड
बिहार ४०
हरियाणा
चंडीगढ़
दिल्ली
कर्नाटक २८
मध्य प्रदेश २५
छत्तीसगढ़ ११
महाराष्ट्र ४४
पंजाब
राजस्थान २४
तेलंगाना
समाजवादी पार्टी[44] मध्य प्रदेश ४३
महाराष्ट्र
उत्तर प्रदेश ३७
जन सेना पार्टी[45] आंध्र प्रदेश १७ २५
तेलंगाना
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (राज्य स्तरीय)[46] आंध्र प्रदेश
पंजाब
राष्ट्रीय लोक दल उत्तर प्रदेश
लोकतंत्र सुरक्षा पार्टी[47] हरियाणा
पंजाब एकता पार्टी[46] पंजाब
लोक इंसाफ पार्टी[46] पंजाब
पंजाब फ्रंट[46] पंजाब
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) आंध्र प्रदेश
क्रांतिकारी मार्क्सवादी भारतीय पार्टी[46] पंजाब
महागठबंधन ४०० १५

वाममोर्चा

राजनैतिक दल राज्य/केंद्र शासित प्रदेश सीटें
लड़ीं विजित
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी)[48] पश्चिम बंगाल 31 49 0 1
केरल 16 1
त्रिपुरा 2 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी केरल 4 8 0 0
पश्चिम बंगाल 3 0
मणिपुर 1 0
रिवॉल्यूशनरी सोशलिस्ट पार्टी पश्चिम बंगाल 3 0
ऑल इण्डिया फॉरवर्ड ब्लॉक पश्चिम बंगाल 3 0
वाममोर्चा 63 1

अन्य अगठबंधित दल

राजनैतिक दल राज्य/केंद्र शासित प्रदेश सीटें
लड़ीं विजित
सर्वभारतीय तृणमूल कांग्रेस[44] असम 9 80 0
अंडमान निकोबार द्वीपसमूह 1 0
बिहार 2 0
झारखंड 8 0
उड़ीसा 10 0
तमिलनाडु 7 0
त्रिपुरा 1 0
पश्चिम बंगाल 42 22
तेलुगु देशम पार्टी आंध्र प्रदेश 25 3
वाई एस आर कांग्रेस पार्टी आंध्र प्रदेश 25 22
बीजू जनता दल उड़ीसा 21 12
तेलंगाना राष्ट्र समिति तेलंगाना 17 9
ऑल इंडिया मजलिस-ए-इत्तेहादुल मुस्लिमीन तेलंगाना 1 3 1
महाराष्ट्र 1 1
बिहार 1 0
आम आदमी पार्टी दिल्ली 7 36 0
हरियाणा 3 0
चंडीगढ़ 1 0
पंजाब 13 1
गोआ 2 0
उड़ीसा 1 0
उत्तर प्रदेश 4 0
बिहार 4 0
अंडमान निकोबार 1 0
जननायक जनता पार्टी हरियाणा 7 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी बिहार 1 25 0
झारखंड 2 0
तेलंगाना 2 0
मणिपुर 1 0
मेघालय 1 0
असम 2 0
उड़ीसा 1 0
कर्नाटक 1 0
राजस्थान 3 0
महाराष्ट्र 2 0
मध्य प्रदेश 3 0
छत्तीसगढ़ 1 0
हरियाणा 1 0
हिमाचल प्रदेश 1 0
गुजरात 1 0
जम्मू और कश्मीर 1 0
लक्षद्वीप 1 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) बिहार 1 18 0
झारखंड 1 0
पंजाब 1 0
उड़ीसा 1 0
असम 2 0
तेलंगाना 2 0
कर्नाटक 1 0
राजस्थान 3 0
हिमाचल प्रदेश 1 0
हरियाणा 1 0
उत्तराखंड 1 0
महाराष्ट्र 1 0
मध्य प्रदेश 1 0
लक्षद्वीप 1 0
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी-लेनिनवादी) लिबरेशन बिहार 4 7 0
झारखंड 2 0
उत्तराखंड 1 0
प्रगतिशील समाजवादी पार्टी (लोहिया) उत्तर प्रदेश 79 0
जम्मू और कश्मीर पीपुल्स डेमोक्रेटिक पार्टी जम्मू और कश्मीर 4 0
जम्मू और कश्मीर नेशनल कांफ्रेंस जम्मू और कश्मीर 4 3
अन्य दल TBA TBA

चुनाव प्रचार

अनुच्छेद 324 के तहत चुनाव आयोग की कार्रवाई

भारतीय चुनाव आयोग ने योगी आदित्यनाथ, आज़म खान और प्रज्ञा सिंह ठाकुर, मेनका गांधी जैसे कुछ राजनीतिक नेताओं के खिलाफ कड़ी और अभूतपूर्व कार्रवाई की, उन्हें अनुच्छेद 324 को लागू करके तीन दिनों तक प्रचार करने से रोका।[49] बाद में चुनाव आयोग ने 7 वीं चरण की मतदान के दौरान 19 वीं सदी के बंगाली आइकन ईश्वर चन्द्र विद्यासागर की प्रतिमा तोड़े जाने के बाद पश्चिम बंगाल चुनाव प्रचार पर रोक लगा दी।[50]

मतदान

भारतीय चुनाव आयोग के अनुसार, २०१४ के पिछले आम चुनाव के बाद से ८.४३ करोड़ मतदाताओं की वृद्धि के साथ ९० करोड़ लोग वोट देने के पात्र है,[51][52] यह दुनिया का सबसे बड़ा चुनाव था।[53] १८-१९ वर्ष के आयु वर्ग के १.५ करोड़ मतदाता पहली बार मतदान करेंगे, जबकि 38325 ट्रांसजेंडर लोग पहली बार पुरुष या महिला के रूप में नहीं, तीसरे लिंग के सदस्य के रूप में मतदान कर सकेंगे।[54][55] ७१,७३५ विदेशी मतदाताओं ने २०१९ के लोकसभा चुनाव के लिए मतदाता सूची में नाम दर्ज कराया है।

२०१५ में, एक भारत-बांग्लादेश सीमा समझौते पर हस्ताक्षर किए गए, जिसमें दोनों देशों ने अपने परिक्षेत्रों का आदान-प्रदान किया। नतीजतन, यह पहली बार होगा जब इन पूर्व एन्क्लेव के निवासियों ने किसी भारतीय आम चुनाव में मतदान किया है।[56]

इलेक्ट्रॉनिक वोटिंग मशीन

हाल के चुनावों की तरह ही, 2019 के मतदान के लिये ईवीएम - इलेक्ट्रॉनिक वोटिंग मशीनों का इस्तेमाल किया गया है। भारत निर्वाचन आयोग ने एक मतदाता-सत्यापित पेपर ऑडिट ट्रेल (VVPAT) प्रणाली का भी उपयोग किया, जो इलेक्ट्रॉनिक वोटिंग मशीनों को EVM स्लिप जनरेट करके प्रत्येक वोट कास्ट रिकॉर्ड करने में सक्षम बनाता है। पिछले चुनावों में एक नमूना आधार पर कोशिश की गई, 2019 के चुनाव के लिए सभी 543 लोक सभा क्षेत्रों में VVPAT प्रणाली का उपयोग किया जा रहा है।

परिणाम

353 92 97
राजग संप्रग अन्य
चुनाव पूर्व गठबंधन अनुसार चुनाव परिणाम का मानचित्र
संसदीय चुनाव परिणाम
गठबंधन दल मत % Swing सीटें
जीतीं[44]
Swing
राष्ट्रीय जनतांत्रिक गठबंधन[57] भारतीय जनता पार्टी 303 21 वृद्धि
शिवसेना 18 Steady
जनता दल (यूनाइटेड) 16 14 वृद्धि
लोक जनशक्ति पार्टी 6 Steady
अपना दल (सोनेलाल) 2 Steady
शिरोमणि अकाली दल 2 2 कमी
ऑल इंडिया अन्ना द्रविड़ मुनेत्र कषगम 1 36 कमी
ऑल झारखंड स्टूडेंट्स यूनियन 1 1 वृद्धि
नेशनलिस्ट डेमोक्रेटिक प्रोग्रेसिव पार्टी 1 1 वृद्धि
राष्ट्रीय लोकतांत्रिक पार्टी 1 1 वृद्धि
नेशनल पीपल्स पार्टी 1 Steady
मिज़ो नेशनल फ्रंट 1 1 वृद्धि
नगा पीपुल्स फ्रंट 1 Steady
कुल 354 17 वृद्धि
संयुक्त प्रगतिशील गठबंधन[57] भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस 52 8 वृद्धि
द्रविड़ मुनेत्र कषगम 23 23 वृद्धि
राष्ट्रवादी कांग्रेस पार्टी[a] 5 1 कमी
इंडियन यूनियन मुस्लिम लीग 3 1 वृद्धि
Jammu & Kashmir National Conference 3 3 वृद्धि
जनता दल (सेक्युलर) 1 1 कमी
झारखंड मुक्ति मोर्चा 1 1 कमी
केरल कांग्रेस (M) 1 Steady
रिवोल्यूशनरी सोशलिस्ट पार्टी 1 Steady
Viduthalai Chiruthaigal Katchi 1 1 वृद्धि
कुल 91 26 वृद्धि
राष्ट्रीय मोर्चा सर्वभारतीय तृणमूल कांग्रेस 22 12 कमी
तेलंगाना राष्ट्र समिति 9 2 कमी
ऑल इंडिया मजलिस-ए-इत्तेहादुल मुस्लिमीन 2 1 वृद्धि
महागठबंधन बहुजन समाज पार्टी 10 10 वृद्धि
समाजवादी पार्टी 5 Steady
वाममोर्चा भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी (मार्क्सवादी) 3 6 कमी
भारतीय कम्युनिस्ट पार्टी 2 1 वृद्धि
अगठबंधित दल युवजन श्रमिक रायथु कांग्रेस पार्टी 22 13 वृद्धि
बीजू जनता दल 12 8 कमी
तेलुगु देशम पार्टी 3 13 कमी
आम आदमी पार्टी 1 3 कमी
ऑल इंडिया यूनाइटेड डेमोक्रेटिक फ्रंट 1 2 कमी
सिक्किम क्रांतिकारी मोर्चा 1 1 वृद्धि
निर्दलीय 3
कुल 542

२०१९ के लोकसभा चुनाव के परिणाम की प्रमुख बातें

  • मतदाताओं ने प्रचण्ड बहुमत के साथ देश की बागडोर फिर नरेन्द्र मोदी के हाथों में सौंप दी।
  • भाजपा ने इस बार २०१४ से भी बड़ी और ऐतिहासिक जीत दर्ज की, भाजपा के कुल ३०३ प्रत्याशी विजयी हुए।
  • १० राज्यों व केन्द्र शासित प्रदेशों में सारी सीटों पर भाजपा की जीत।
  • उत्तर प्रदेश में भी भाजपा ने सीधी रणनीति से सपा-बसपा-गठबंधन की चुनौती को ध्वस्त कर दिया।
  • भारत की स्वतन्त्रता के बाद यह केवल दूसरी बार है जब मतदाताओं ने एक ही दल को लगातार दूसरी बार, पहले से अधिक बहुमत से जिताया हो।
  • भाजपा ने १२ प्रमुख और बड़े राज्यों में ५० प्रतिशत से भी अधिक मत प्राप्त किए।
  • यदि पूरे देश की बात करें तो भाजपा का मत-प्रतिशत ४१% हो गया जो सन २०१४ के ३१% से १०% अधिक है।
  • कांग्रेस केवल ५२ सीटों पर ही विजयी हो पायी। इस बार भी उसे 'प्रतिपक्ष के नेता' का पद नहीं मिल पाएगा।
  • कांग्रेस को 18 राज्यों में एक भी सीट नहीं मिली।
  • 2019 के चुनावों में भारत में लगभग 1.04 प्रतिशत मतदाताओं ने उपरोक्त में से कोई नहीं (नोटा) के लिए मतदान किया, जिसमें बिहार 2.08 प्रतिशत नोटा मतदाताओं के साथ अग्रणी रहा।[59]
  • सन १९५२ से अब तक पहली बार वाम मोर्चे को दस से भी कम सीटें मिल पायी हैं।
  • इस चुनाव में भारतीय राजनीति से वंशवाद के नाश के भी संकेत मिल रहे हैं। गांधी परिवार, सिंधिया परिवार, मुलायम परिवार, लालू परिवार, चौधरी चरण सिंह परिवार, हुड्डा परिवार, चौटाला परिवार, देवेगौड़ा परिवार आदि को इस चुनाव में भारी धक्का लगा है।

इन्हें भी देखें

सन्दर्भ

  1. देवांग दुबे/, अजय भारतीय. "जानिए आपके शहर में कब है वोटिंग, देखें सभी 543 सीटों की लिस्ट". आज तक. अभिगमन तिथि 11 मार्च 2019.
  2. "Analysis: Highest-ever national vote share for the BJP".
  3. "61 Crore Indians Voted In 2019 Lok Sabha Elections; 66% Estimated Voter Turnout".
  4. "लोकसभा चुनाव के साथ ही होंगे चार राज्यों में विधानसभा चुनाव". नवभारत टाइम्स. अभिगमन तिथि 11 मार्च 2019.
  5. Electoral system IPU
  6. "Paper slips of VVPATs will be counted last: Election Commission".
  7. "Roads, boats and elephants".
  8. "What It Takes to Pull Off India's Gargantuan Election".
  9. "After SC order, 20,600 polling stations to have EVM-VVPAT match".
  10. "Zero Complaints Came Up After Lok Sabha Polls, Claims Expert Behind EVMs".
  11. "Count VVPAT slips of 5 booths in each assembly seat: SC".
  12. "SC Directs ECI To Increase VVPAT Verification From One EVM To Five EVMs Per Constituency".
  13. "When the SC Says No for Software Audit Review of EVMs & VVPAT at Present".
  14. "Great Indian Elections 1951-2019: The Story of How 90 Crore Voters Make and Break History".
  15. "15 million teenagers and 38,000 transgender people: How India's 2019 elections are different".
  16. "Lok Sabha 2019: More than 90 crore voters register to vote".
  17. "Three-tier security at 17 counting centres in Tripura".
  18. "Advantage BJP in Lok Sabha 2019 polls, Congress might get a boost: ABP-CSDS survey". Moneycontrol (अंग्रेज़ी में). अभिगमन तिथि 2018-05-25.
  19. "The National Approval Ratings | NDA or UPA: Who holds the edge? - Republic World". Republic World (अंग्रेज़ी में). अभिगमन तिथि 2018-05-25.
  20. "India Today Mood of the Nation Poll: Is Narendra Modi still India's first choice as PM?". India Today (अंग्रेज़ी में). अभिगमन तिथि 2018-05-25.
  21. न्यूज, एबीपी. "देश का मूड : मोदी लहर बरकरार लेकिन 2014 के मुकाबले 35 सीटें कम हुईं". अभिगमन तिथि 2018-05-25.
  22. "A first: BJP to contest more seats than Congress".
  23. "BJP Contests More Lok Sabha Seats Than Congress For The First Time".
  24. Kumar Shakti Shekhar (2019). "General election 2019: Why Congress has no alliance partners in these states" (April 5). Times of India. अभिगमन तिथि 16 April 2019.
  25. "Upbeat BJP to contest from all six LS seats in J&K". Deccan Herald (अंग्रेज़ी में). 2019-03-18. अभिगमन तिथि 2019-03-18.
  26. "Meghalaya Ruling Alliance to Jointly Fight Lok Sabha Polls; BJP Opts Out". News18. अभिगमन तिथि 2019-03-12.
  27. AizwalFebruary 22, Press Trust of India; February 22, 2019UPDATED:; Ist, 2019 22:22. "BJP to contest Mizoram Lok Sabha seat". India Today (अंग्रेज़ी में). अभिगमन तिथि 2019-03-12.सीएस1 रखरखाव: फालतू चिह्न (link)
  28. "Lok Sabha polls: BJP to contest on 25 seats, Shiv Sena settles for 23 in Maharashtra". The Indian Express (अंग्रेज़ी में). 18 February 2019. अभिगमन तिथि 18 February 2019.
  29. "BJP, AIADMK, PMK join hands in Tamil Nadu". The Economic Times. 20 February 2019. अभिगमन तिथि 3 March 2019.
  30. Chaturvedi, Rakesh Mohan (24 December 2018). "BJP, JDU, LJP finalise 17:17:6 seat sharing formula for Bihar Lok Sabha polls". The Economic Times. अभिगमन तिथि 24 January 2019.
  31. "Akali Dal, BJP To Fight 2019 Polls From Punjab Together, Says Amit Shah". NDTV.com. अभिगमन तिथि 3 March 2019.
  32. "AIADMK – DMDK Alliance: அ.தி.மு.க கூட்டணியில் 4 தொகுதிகளில் களமிறங்கும் தே.மு.தி.க!". indianexpress.com. 10 March 2019.
  33. sheikh, sajid (9 March 2019). "झारखंड में भाजपा-आजसू में गठबंधन; अमित शाह और सुदेश महतो के बीच बैठक में बनी सहमति". Dainik Bhaskar. अभिगमन तिथि 10 March 2019.
  34. "AIADMK seals LS poll pact with Puthiya Tamilagam, to give one seat". thenewsminute.com. अभिगमन तिथि 1 March 2019.
  35. "அதிமுக கூட்டணியில் புதிய நீதி கட்சி.. ஒரு இடம்.. இரட்டை இலையில் போட்டி!". One India Tamil. अभिगमन तिथि 4 March 2019.
  36. "AIADMK-AINRC sign pact, AINRC to contest from Puducherry in alliance with AIADMK – Times of India". The Times of India. अभिगमन तिथि 3 March 2019.
  37. "Assam: Bodoland Peoples' Front to field Pramila Rani Brahma from Kokrajhar for lone BTC seat". TNT-The NorthEast Today (अंग्रेज़ी में). 2019-03-12. अभिगमन तिथि 2019-03-12.
  38. "NDA fancies fielding PC Thomas in Kottayam LS seat, but...... – Manorama Online". Malayala Manorama. अभिगमन तिथि 7 February 2019.
  39. "Congress-NCP seal seat sharing agreement except for 6 Lok Sabha seats in Maharashtra". hindustantimes.com/ (अंग्रेज़ी में). 2018-12-22. अभिगमन तिथि 24 January 2019.
  40. "Congress, HD Devegowda's Party Agree On 20-8 Seat Deal In Karnataka". NDTV.com. अभिगमन तिथि 2019-03-15.
  41. "Jharkhand: Congress, JMM reach agreement for Lok Sabha, assembly polls – Times of India". The Times of India. अभिगमन तिथि 26 January 2019.
  42. Rao, Manasa (2019-03-15). "DMK-led alliance announces seat sharing: DMK retains all seats". thenewsminute.com. अभिगमन तिथि 2019-03-15.
  43. "N K Premachandran, MP, will be the Revolutionary Socialist Party (RSP) candidate from Kollam for the upcoming Lok Sabah elections - Malayala Manorama". Manorama Online (अंग्रेज़ी में). अभिगमन तिथि 18 January 2019.
  44. "SP, BSP announce tie-up for Lok Sabha polls, to contest 38 seats each in UP – Times of India ►". The Times of India. अभिगमन तिथि 12 January 2019.
  45. "Election Tracker LIVE: BSP Ties Up With Jana Sena for Andhra Polls, Maya Says Want to See Pawan Kalyan as CM". News18. 2019-03-15. अभिगमन तिथि 2019-03-15.
  46. "PDA declare seats sharing".
  47. Dikshit, Sandeep (9 February 2019). "BSP calls off alliance with INLD, forges ties with Raj Kumar Saini's LSP". The Tribune. अभिगमन तिथि 3 March 2019.
  48. "CPI(M) declared 45 candidates list". 17 March 2019.
  49. "It's time to take stock of the electoral process".
  50. "In an unprecedented action, EC curtails West Bengal campaigning after Kolkata violence".
  51. "The three pillars of elections".
  52. "LS Polls 2019 in Numbers: Key Voter Stats You Should Know". 10 March 2019.
  53. "Great Indian Elections 1951-2019: The Story of How 90 Crore Voters Make and Break History".
  54. "15 million teenagers and 38,000 transgender people: How India's 2019 elections are different".
  55. "Lok Sabha 2019: More than 90 crore voters register to vote".
  56. "North Bengal gets ready for epic Mamata-Modi battle — Didi's image vs Dada's charm". 6 April 2019.
  57. सन्दर्भ त्रुटि: <ref> का गलत प्रयोग; animay242019 नाम के संदर्भ में जानकारी नहीं है।
  58. [https://insightonlinenews.in/प-बंगाल-में-भाजपा-ने-18-सीटें/ प. बंगाल में भाजपा ने 18 सीटें जीतकर जोरदार प्रदर्शन किया]
  59. "Lok Sabha Election Results 2019: Most NOTA votes were cast in Bihar; Maharashtra recorded 4,86,902 such votes with Palghar topping the list".

बाहरी कड़ियाँ

https://www.generalnowlege.com/read-more.php?id=3085 17वीं लोकसभा में महिला की साझेदारी

  1. Contested the seat of Lakshadweep without pre-poll seat sharing