मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
Content deleted Content added
पंक्ति 1:
पंक्ति 1:
{| class="wikitable floatright"
{| class="wikitable floatright"
|+भारत की मातृभाषाएँ<ref name="2011जनगणना">{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/2011Census/C-16_25062018_NEW.pdf |title=Paper 1 of 2018 Language |publisher=भारत की जनगणना |format=PDF |accessdate=5 जून 2018}}</ref>
|+भारत की मातृभाषाएँ<ref name="2011जनगणना">{{cite web |url=http://www.censusindia.gov.in/2011Census/C-16_25062018_NEW.pdf |title=Paper 1 of 2018 Language |publisher=भारत की जनगणना |format=PDF |accessdate=5 जून 2018}}</ref>
!|मातृभाषाएँ
!|भाषाएँ
!|2011
!|2011
!|2001
!|2001
05:36, 15 जनवरी 2019 का अवतरण
भारत की मातृभाषाएँ[1]
मातृभाषाएँ
2011
2001
1991
1981
1971
हिन्दी [a]
43.63%
41.03%
39.29%
38.74%
36.99%
बंगाली
8.03%
8.11%
8.30%
7.71%
8.17%
मराठी
6.86%
6.99%
7.45%
7.43%
7.62%
तेलुगु
6.70%
7.19%
7.87%
7.61%
8.16%
तमिल
5.70%
5.91%
6.32%
—
6.88%
अन्य भाषाएँ[b]
29.08%
30.77%
30.77%
38.51%
32.18%
भारत में भाषा प्रवीणता (2001–2011)[2] [3] [4]
भाषाएँ
साल
प्रतिशत
हिन्दी
2001
53.61%
+3.50%
2011
57.11%
अंग्रेजी
2001
12.19%
-1.57%
2011
10.62%
अण्डमान और निकोबार द्वीप समूह
अण्डमान और निकोबार द्वीप समूह में भाषा प्रवीणता (2011)[4]
भाषाएँ
प्रतिशत
हिन्दी
79.87%
अंग्रेज़ी
21.94%
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
बंगाली
28.49%
25.71%
23.05%[c]
24.68%
—
हिन्दी
19.29%
18.23%
17.62%
—
16.07%
तमिल
15.20%
17.68%
19.07%
—
—
तेलुगु
13.24%
12.81%
11.75%
—
—
निकोबारी
7.60%
—
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
16.17%
25.57%
28.51%
75.32%
83.93%
अरुणाचल प्रदेश
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
निशी
28.60%
18.97%
19.91%
23.59%
आदि
17.35%
17.61%
17.94%
—
बंगाली
7.27%
8.85%
8.19%
—
हिन्दी
7.10%
7.39%
7.31%[c]
—
नेपाली
6.89%
8.64%
9.39%
—
अन्य भाषाएँ[b]
32.79%
38.53%
37.26%
76.41%
असम
असम (अरुणाचल प्रदेश, मिजोरम, मेघालय सहित) (1971)
असम (1981–2011)
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981
असमिया
48.38%
48.81%
57.81%
—
बंगाली
28.92%
27.55%
21.67%
—
हिन्दी
6.73%
5.89%
4.62%[c]
—
बोड़ो
4.54%
4.86%
5.28%
—
अन्य भाषाएँ[b]
11.43%
12.89%
10.62%
—
आन्ध्र प्रदेश (तेलंगाना सहित)
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
तेलुगु
83.55%
83.85%
84.77%
85.13%
—
उर्दू
8.87%
8.63%
8.36%
—
—
हिन्दी
3.69%
3.23%
2.77%[c]
—
2.28%
तमिल
0.84%
1.01%
1.13%
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
3.05%
3.28%
2.97%
14.87%
97.72%
उत्तर प्रदेश
उत्तर प्रदेश (उत्तराखण्ड सहित) (1971–1991)
उत्तर प्रदेश (2001–2011)
उत्तराखण्ड
ओडिशा
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
ओड़िआ
82.70%
83.04%
82.75%[c]
82.83%
हिन्दी
2.95%
2.83%
2.40%
—
कुई
2.24%
2.49%
2.01%
—
संथाली
2.06%
1.90%
2.09%
—
उर्दू
1.60%
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
8.45%
7.80%
8.65%
17.17%
कर्नाटक
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
कन्नड़
66.54%
65.92%
66.22%
65.69%
उर्दू
10.83%
10.48%
9.96%
—
तेलुगु
5.84%
7.00%
7.39%
—
तमिल
3.45%
3.55%
3.84%
—
मराठी
3.38%
3.58%
3.65%
—
अन्य भाषाएँ[b]
9.96%
9.47%
8.94%
34.31%
केरल
गुजरात
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
गुजराती
85.97%
84.40%
91.49%
90.73%
—
हिन्दी
7.06%
4.71%
2.94%[c]
—
5.01%
सिन्धी
1.96%
1.89%
1.70%
—
—
मराठी
1.52%
1.51%
1.37%
—
—
भीली
1.37%
4.75%
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
2.12%
2.73%
2.50%
9.27%
94.99%
गोवा
गोवा, दमन और दीव (1981)
गोवा (1991–2011)
चण्डीगढ़
छत्तीसगढ़
जम्मू और कश्मीर
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
कश्मीरी
53.27%
53.49%
52.29%
52.73%
—
हिन्दी
20.83%
18.44%
17.32%[c]
—
15.07%
डोगरी
20.04%
21.74%
24.39%
—
—
पंजाबी
1.75%
1.88%
2.84%
—
—
भोटिया
0.86%
—
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
3.25%
3.45%
1.95%
47.27%
84.93%
झारखण्ड
तमिलनाडु
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
तमिल
88.37%
89.41%
86.71%
85.35%
तेलुगु
5.87%
5.65%
7.12%
—
कन्नड़
1.78%
1.67%
2.16%
—
उर्दू
1.75%
1.51%
1.86%
—
मलयालम
1.01%
0.89%
1.18%
—
अन्य भाषाएँ[b]
1.22%
0.86%
0.97%
14.65%
त्रिपुरा
दमन और दीव
दादरा और नगर हवेली
नागालैण्ड
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
कोन्याक
12.34%
12.46%
11.37%
—
आओ
11.68%
12.94%
14.04%
13.94%
लोथा
8.97%
8.46%
6.98%
—
अंगामी
7.68%
6.62%
8.06%
—
बंगाली
3.78%
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
55.55%
53.37%
54.15%
86.06%
पंजाब
पश्चिम बंगाल
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
बंगाली
86.22%
85.27%
85.99%
86.34%
—
हिन्दी
6.96%
7.17%
6.58%[c]
—
6.13%
संथाली
2.66%
2.80%
2.73%
—
—
उर्दू
1.82%
2.06%
2.14%
—
—
नेपाली
1.27%
1.28%
1.26%
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
1.07%
1.42%
1.30%
13.66%
93.87%
पुदुच्चेरी
बिहार
बिहार (झारखण्ड सहित) (1971–1991)
बिहार (2001–2011)
मणिपुर
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
मणिपुरी (मैतै)
53.30%
58.43%
60.43%
62.36%
थाडो
7.84%
8.25%
5.64%
—
तांगखुल
6.41%
6.46%
5.45%
—
कबुई
3.84%
4.06%
3.50%
—
नेपाली
2.23%
—
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
26.38%
22.80%
24.98%
37.64%
मध्य प्रदेश
मध्य प्रदेश (छत्तीसगढ़ सहित) (1971–1991)
मध्य प्रदेश (2001–2011)
महाराष्ट्र
मिजोरम
मेघालय
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
खासी
46.59%
47.05%
49.54%
47.46%
गारो
31.56%
31.41%
30.86%
—
बंगाली
7.84%
8.01%
8.13%
—
हिन्दी
2.12%
2.16%
2.19%[c]
—
नेपाली
1.84%
2.25%
2.77%
—
अन्य भाषाएँ[b]
10.05%
9.12%
6.51%
52.34%
राजस्थान
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[8]
हिन्दी
89.39%
90.97%
89.56%[c]
89.89%
91.73%
भीली
5.24%
4.60%
5.13%
—
—
पंजाबी
3.32%
2.01%
1.90%
—
—
उर्दू
0.97%
1.17%
2.17%
—
—
अन्य भाषाएँ[b]
1.08%
1.23%
1.24%
10.11%
8.27%
राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र दिल्ली
राष्ट्रीय राजधानी क्षेत्र दिल्ली में भाषा प्रवीणता (2011)[4]
भाषाएँ
प्रतिशत
हिन्दी
96.75%
अंग्रेज़ी
31.72%
मातृभाषाएँ
2011[1]
2001[5]
1991[6]
1981[7]
1971[11]
हिन्दी
84.92%
80.94%
81.64%[c]
76.29%
75.97%
पंजाबी
5.20%
7.14%
7.94%
—
13.40%
उर्दू
5.17%
6.31%
5.45%
—
5.68%
बंगाली
1.29%
1.50%
1.29%
—
1.01%
अन्य भाषाएँ[b]
3.42%
4.10%
3.68%
23.71%
3.94%
लक्षद्वीप
सिक्किम
हरियाणा
हिमाचल प्रदेश
नोट
सन्दर्भ
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य "Paper 1 of 2018 Language" (PDF) . भारत की जनगणना. अभिगमन तिथि 5 जून 2018 .
↑ "C-17 POPULATION BY BILINGUALISM AND TRILINGUALISM" (PDF) . महारजिस्ट्रार एवं जनगणना आयुक्त का कार्यालय, भारत. मूल (PDF) से 2018-11-15 को पुरालेखित.
↑ "C-17 POPULATION BY BILINGUALISM AND TRILINGUALISM" . महारजिस्ट्रार एवं जनगणना आयुक्त का कार्यालय, भारत. मूल से 2016-12-27 को पुरालेखित.
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य "C-17 POPULATION BY BILINGUALISM AND TRILINGUALISM" . महारजिस्ट्रार एवं जनगणना आयुक्त का कार्यालय, भारत. मूल से 2018-11-13 को पुरालेखित.
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म "भारत के भाषाजात अल्रपंखवयकों के आयुक्त का पचासवाँ प्रतिवेदन (जुलाई 2012 से जून 2013)" (PDF) . भाषाजात अल्रपंखवयकों के आयुक्त, अल्पसंख्यक कार्य मंत्रालय, भारत सरकार. अभिगमन तिथि 5 सितम्बर 2017 .
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ "Thirty-eight Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India (For the period July, 1999 to June, 2000)" (PDF) . Commissioner for Linguistic Minorities, Ministry of Minority Affairs, Government of India. अभिगमन तिथि 5 सितम्बर 2017 .
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न Raja R. Mehrotra (1 January 1990). Nehru: Man Among Men . Mittal Publications. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 978-81-7099-196-0 .
↑ अ आ इ ई उ ऊ ए ऐ ओ औ क ख ग घ ङ Kapil Kapoor (1994). Language, Linguistics, and Literature, the Indian Perspective . Academic Foundation. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 8171880649 .
↑ Debi Prasanna Pattanayak (1990). Multilingualism in India . Multilingual Matters. पृ॰ 6. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 978-1-85359-072-6 .
↑ B. P. Mahapatra (1989). Constitutional languages . Presses Université Laval. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 2763771866 .
↑ Prem Kumar Jayaswal (1990). Librarianship and Bureaucratic Organisation: A Study in the Sociology of Library Profession in India, Volume 1 . Concept Publishing Company. आई॰ऍस॰बी॰ऍन॰ 8170223210 .