|
|
पंक्ति 1: |
पंक्ति 1: |
|
नीचे प्रमुख परिमेय फलनों (rational functions) के '''समाकल''' (integrals) दिये गये हैं। |
|
नीचे प्रमुख परिमेय फलनों (rational functions) के '''समाकल''' (integrals) दिये गये हैं। |
|
|
|
|
|
:{| |
|
:{| |
पंक्ति 37: |
पंक्ति 37: |
|
|- |
|
|- |
|
|<math>\int\frac{1}{x^2-a^2} dx = </math>|| |
|
|<math>\int\frac{1}{x^2-a^2} dx = </math>|| |
|
*<math> -\frac{1}{a}\,\mathrm{arctanh}\frac{x}{a} = \frac{1}{2a}\ln\frac{a-x}{a+x} \qquad\mbox{(for }|x| < |a|\mbox{)}\,\!</math> |
|
* <math> -\frac{1}{a}\,\mathrm{arctanh}\frac{x}{a} = \frac{1}{2a}\ln\frac{a-x}{a+x} \qquad\mbox{(for }|x| < |a|\mbox{)}\,\!</math> |
|
|- |
|
|- |
|
| || |
|
| || |
|
*<math> -\frac{1}{a}\,\mathrm{arccoth}\frac{x}{a} = \frac{1}{2a}\ln\frac{x-a}{x+a} \qquad\mbox{(for }|x| > |a|\mbox{)}\,\!</math> |
|
* <math> -\frac{1}{a}\,\mathrm{arccoth}\frac{x}{a} = \frac{1}{2a}\ln\frac{x-a}{x+a} \qquad\mbox{(for }|x| > |a|\mbox{)}\,\!</math> |
|
|} |
|
|} |
|
|
|
|
पंक्ति 46: |
पंक्ति 46: |
|
:{| |
|
:{| |
|
|<math>\int\frac{1}{ax^2+bx+c} dx =</math>|| |
|
|<math>\int\frac{1}{ax^2+bx+c} dx =</math>|| |
|
*<math> \frac{2}{\sqrt{4ac-b^2}}\arctan\frac{2ax+b}{\sqrt{4ac-b^2}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2>0\mbox{)}</math> |
|
* <math> \frac{2}{\sqrt{4ac-b^2}}\arctan\frac{2ax+b}{\sqrt{4ac-b^2}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2>0\mbox{)}</math> |
|
|- |
|
|- |
|
| || |
|
| || |
|
*<math> -\frac{2}{\sqrt{b^2-4ac}}\,\mathrm{arctanh}\frac{2ax+b}{\sqrt{b^2-4ac}} = \frac{1}{\sqrt{b^2-4ac}}\ln\left|\frac{2ax+b-\sqrt{b^2-4ac}}{2ax+b+\sqrt{b^2-4ac}}\right| \qquad\mbox{(for }4ac-b^2<0\mbox{)}</math> |
|
* <math> -\frac{2}{\sqrt{b^2-4ac}}\,\mathrm{arctanh}\frac{2ax+b}{\sqrt{b^2-4ac}} = \frac{1}{\sqrt{b^2-4ac}}\ln\left|\frac{2ax+b-\sqrt{b^2-4ac}}{2ax+b+\sqrt{b^2-4ac}}\right| \qquad\mbox{(for }4ac-b^2<0\mbox{)}</math> |
|
|- |
|
|- |
|
| || |
|
| || |
|
*<math> -\frac{2}{2ax+b}\qquad\mbox{(for }4ac-b^2=0\mbox{)}</math> |
|
* <math> -\frac{2}{2ax+b}\qquad\mbox{(for }4ac-b^2=0\mbox{)}</math> |
|
|- |
|
|- |
|
|<math>\int\frac{x}{ax^2+bx+c} dx</math>||<math> = \frac{1}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|-\frac{b}{2a}\int\frac{dx}{ax^2+bx+c}</math> |
|
|<math>\int\frac{x}{ax^2+bx+c} dx</math>||<math> = \frac{1}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|-\frac{b}{2a}\int\frac{dx}{ax^2+bx+c}</math> |
पंक्ति 59: |
पंक्ति 59: |
|
:{| |
|
:{| |
|
|<math>\int\frac{mx+n}{ax^2+bx+c} dx = </math> || |
|
|<math>\int\frac{mx+n}{ax^2+bx+c} dx = </math> || |
|
*<math>\frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|+\frac{2an-bm}{a\sqrt{4ac-b^2}}\arctan\frac{2ax+b}{\sqrt{4ac-b^2}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2>0\mbox{)}</math> |
|
* <math>\frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|+\frac{2an-bm}{a\sqrt{4ac-b^2}}\arctan\frac{2ax+b}{\sqrt{4ac-b^2}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2>0\mbox{)}</math> |
|
|- |
|
|- |
|
| || |
|
| || |
|
*<math>\frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|+\frac{2an-bm}{a\sqrt{b^2-4ac}}\,\mathrm{arctanh}\frac{2ax+b}{\sqrt{b^2-4ac}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2<0\mbox{)}</math> |
|
* <math>\frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|+\frac{2an-bm}{a\sqrt{b^2-4ac}}\,\mathrm{arctanh}\frac{2ax+b}{\sqrt{b^2-4ac}} \qquad\mbox{(for }4ac-b^2<0\mbox{)}</math> |
|
|- |
|
|- |
|
| || |
|
| || |
|
*<math> \frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|-\frac{2an-bm}{a(2ax+b)} \,\,\,\,\,\,\,\,\,\, \qquad\mbox{(for }4ac-b^2=0\mbox{)}</math> |
|
* <math> \frac{m}{2a}\ln\left|ax^2+bx+c\right|-\frac{2an-bm}{a(2ax+b)} \,\,\,\,\,\,\,\,\,\, \qquad\mbox{(for }4ac-b^2=0\mbox{)}</math> |
|
|} |
|
|} |
|
|
|
|
पंक्ति 72: |
पंक्ति 72: |
|
: <math>\int\frac{1}{x(ax^2+bx+c)} dx= \frac{1}{2c}\ln\left|\frac{x^2}{ax^2+bx+c}\right|-\frac{b}{2c}\int\frac{1}{ax^2+bx+c} dx</math> |
|
: <math>\int\frac{1}{x(ax^2+bx+c)} dx= \frac{1}{2c}\ln\left|\frac{x^2}{ax^2+bx+c}\right|-\frac{b}{2c}\int\frac{1}{ax^2+bx+c} dx</math> |
|
|
|
|
|
उपरोक्त समीकरणों के साथ '''[[आंशिक भिन्न]] में बदलकर समाकलन''' की विधि का प्रयोग करके किसी भी परिमेय फलन का समाकल निकाला जा सकता है |
|
उपरोक्त समीकरणों के साथ '''[[आंशिक भिन्न]] में बदलकर समाकलन''' की विधि का प्रयोग करके किसी भी परिमेय फलन का समाकल निकाला जा सकता है |
|
: <math>\frac{ex + f}{\left(ax^2+bx+c\right)^n}</math> |
|
: <math>\frac{ex + f}{\left(ax^2+bx+c\right)^n}</math> |
|
|
|
|
|
==इन्हें भी देखें== |
|
== इन्हें भी देखें == |
|
|
|
|
|
*[[समाकल सूची]] (List of Integrals) |
|
* [[समाकल सूची]] (List of Integrals) |
|
|
|
|
|
[[श्रेणी:कलन]] |
|
[[श्रेणी:कलन]] |
नीचे प्रमुख परिमेय फलनों (rational functions) के समाकल (integrals) दिये गये हैं।
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
for
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
उपरोक्त समीकरणों के साथ आंशिक भिन्न में बदलकर समाकलन की विधि का प्रयोग करके किसी भी परिमेय फलन का समाकल निकाला जा सकता है
इन्हें भी देखें