चेतन एकनाथ चिटनिस
चेतन ए चिटनिस | |
---|---|
जन्म |
चेतन एकनाथ चिटनिस 3 अप्रैल 1961 भारत |
पेशा | वैज्ञानिक (मलेरिया अनुसंधान) |
प्रसिद्धि का कारण | मलेरिया वैक्सीन अनुसंधान |
पुरस्कार |
• शांति स्वरूप भटनागर पुरस्कार (2004) |
डॉ. चेतन एकनाथ चिटनिस एक भारतीय वैज्ञानिक हैं जो मलेरिया अनुसंधान के क्षेत्र में कार्यरत हैं। वे पेरिस स्थित प्रतिष्ठित अनुसंधान संस्था इंस्टिट्यूट पाश्चर में 'मलेरिया परजीवी जीवविज्ञान एवं टीका इकाई' के प्रमुख हैं। वे भारतीय विज्ञान अकादमी (2009) और भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमी (2014) के निर्वाचित फेलो हैं।[1][2][3][4][5]
शिक्षा और करियर
[संपादित करें]चिटनिस ने 1983 में भारतीय प्रौद्योगिकी संस्थान बॉम्बे से भौतिकी में स्नातकोत्तर की उपाधि प्राप्त की। इसके बाद उन्होंने राइस विश्वविद्यालय (अमेरिका) से 1985 में एम.ए. और कैलिफ़ोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कले से 1991 में पीएचडी प्राप्त की।[6]
1991 से 1995 तक उन्होंने नेशनल इंस्टीट्यूट ऑफ हेल्थ, मैरीलैंड में फोगार्टी इंटरनेशनल फेलो के रूप में कार्य किया। 1996 में वे भारत लौटे और आईसीजीईबी, नई दिल्ली में मलेरिया अनुसंधान समूह के प्रमुख बने। 2014 से वे पेरिस स्थित इंस्टिट्यूट पाश्चर में कार्यरत हैं।[1]
उन्होंने 100 से अधिक अंतरराष्ट्रीय शोध पत्र प्रकाशित किए हैं और मलेरिया वैक्सीन से संबंधित तीन पेटेंट भी धारित करते हैं।[7]
अनुसंधान क्षेत्र
[संपादित करें]चिटनिस का अनुसंधान मुख्यतः आणविक परजीविविज्ञान और मलेरिया टीकों के विकास पर केंद्रित है। उन्होंने प्लास्मोडियम परजीवियों और मानव रक्त कोशिकाओं के बीच Duffy एंटीजन प्रणाली की परस्पर क्रिया का गहन अध्ययन किया है। उनका कार्य मलेरिया परजीवियों की एरिथ्रोसाइट में प्रविष्टि और बहिर्गमन की प्रक्रियाओं की समझ को गहरा बनाता है।
उन्होंने ICGEB में मलेरिया वैक्सीन के लिए एक प्रोटीन उत्पादन सुविधा भी स्थापित की थी।[8]
अन्य गतिविधियाँ
[संपादित करें]- ISGlobal (बार्सिलोना) के बाह्य सलाहकार समिति के सदस्य।[9]
पुरस्कार और सम्मान
[संपादित करें]- रीजेंट्स फेलोशिप, हेनरी काइज़र फेलोशिप और अब्राहम रोसेनबर्ग रिसर्च फेलोशिप – डॉक्टरेट काल में
- फोगार्टी इंटरनेशनल फेलो – NIH, अमेरिका (1991–96)
- ICAAC यंग इन्वेस्टिगेटर अवार्ड – अमेरिकन सोसाइटी फॉर माइक्रोबायोलॉजी (1995)
- डॉ. बी.एन. सिंह स्मृति व्याख्यान पुरस्कार – भारतीय परजीविविज्ञान सोसाइटी (1997)
- एम.ओ.टी. अय्यंगर पुरस्कार – आईसीएमआर (1997)
- हावर्ड ह्यूजेस मेडिकल इंस्टिट्यूट – अंतरराष्ट्रीय अनुसंधान विद्वान
- वेलकम ट्रस्ट – अंतरराष्ट्रीय वरिष्ठ अनुसंधान फेलो (2000–2005)
- शांति स्वरूप भटनागर पुरस्कार – चिकित्सा विज्ञान (2004)[10]
- टाटा इनोवेशन फेलो (2007–09)
- विशिष्ट पूर्व छात्र सम्मान – आईआईटी बॉम्बे (2009)
- इन्फोसिस पुरस्कार – जीवन विज्ञान (2010) [11]
- बायोस्पेक्ट्रम पर्सन ऑफ द ईयर (2011)
- पद्म श्री – चिकित्सा क्षेत्र में योगदान हेतु (2025)[12][13][14]
स्रोत
[संपादित करें]- ↑ अ आ "Malaria Parasite Biology and Vaccines Unit". Institut Pasteur. अभिगमन तिथि: 31 March 2017.
- ↑ "Indian Academy of Sciences - Fellowship entry for Dr. Chitnis". अभिगमन तिथि: 31 March 2017.
- ↑ "Indian National Science Academy - Academy News December 2014" (PDF). मूल से (PDF) से 4 March 2016 को पुरालेखित।. अभिगमन तिथि: 31 March 2017.
- ↑ "Chetan Chitnis". Institut Pasteur (अंग्रेज़ी भाषा में). अभिगमन तिथि: 12 जून 2025.
- ↑ "Dr. Chetan Eknath Chitnis – VIDWAN Profile". VIDWAN (अंग्रेज़ी भाषा में). INFLIBNET Centre, Ministry of Education. अभिगमन तिथि: 12 जून 2025.
- ↑ "Profile of Chetan Chitnis on the ICGEB homepage". International Centre for Genetic Engineering and Biotechnology. मूल से से 16 July 2017 को पुरालेखित।. अभिगमन तिथि: 27 January 2012.
- ↑ "Index of scientific articles by Chetan E. Chitnis on Pubmed". PubMed. अभिगमन तिथि: 31 March 2017.
- ↑ "Chetan Chitnis – ICGEB Publications and News". ICGEB.org (अंग्रेज़ी भाषा में). International Centre for Genetic Engineering and Biotechnology. अभिगमन तिथि: 12 जून 2025.
- ↑ Governance – Barcelona Institute for Global Health
- ↑ "Brief Profile of the Awardee". Shanti Swarup Bhatnagar Prize. 2017.
- ↑ "Dr. Chetan Chitnis – Life Sciences Laureate, 2010". Infosys Prize (अंग्रेज़ी भाषा में). Infosys Science Foundation. अभिगमन तिथि: 12 जून 2025.
- ↑ "Padma Award Winners 2025 Full List: Padma Vibhushan, Padma Bhushan, Padma Shri". Bru Times News (अंग्रेज़ी भाषा में).
- ↑ "Padma Awards 2025 announced". pib.gov.in.
- ↑ "Padma Awards 2025 – Notifications" (PDF). Padma Awards (Official). Ministry of Home Affairs, Government of India. 28 April 2025. अभिगमन तिथि: 8 June 2025.
- भारतीय जैव प्रौद्योगिकीविद
- 1961 में जन्मे लोग
- जीवित लोग
- मलेरिया शोधकर्ता
- राइस विश्वविद्यालय के पूर्व छात्र
- शांति स्वरूप भटनागर पुरस्कार विजेता
- भारतीय विज्ञान अकादमी के फेलो
- भारतीय राष्ट्रीय विज्ञान अकादमी के फेलो
- आईआईटी बॉम्बे के पूर्व छात्र
- कैलिफ़ोर्निया विश्वविद्यालय, बर्कले के पूर्व छात्र
- विज्ञान एवं अभियांत्रिकी में पद्म श्री प्राप्तकर्ता
- इंस्टिट्यूट पाश्चर से संबद्ध लोग