भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के अध्यक्षों की सूची

मुक्त ज्ञानकोश विकिपीडिया से
१९३८ के हरिपुरा सम्मेलन में (बाएं से दाएं) महात्मा गांधी, राजेन्द्र प्रसाद, सुभाष चन्द्र बोस और दिपक सोसे साहब । गले में फीता पहने बोस इस सम्मेलन के अध्यक्ष थे।

भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस स्वतंत्र भारत का प्रमुख राजनीतिक दल है और इस की स्थापना स्वतंत्रता से पूर्व १८८५ में हुई थी। भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के अध्यक्ष दल के चुने हुए प्रमुख होते है जो आम जनता के साथ दल के रिश्ते को प्रबंधित करने के लिए जिम्मेदार होते है।

सूची[संपादित करें]

भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस की स्थापना दिसंबर 1885 में हुई और इसका पहला सम्मेलन बम्बई के गोकुलदास तेजपाल संस्कृत कॉलेज में हुआ जहां देश भर से ७२ प्रतिनिधियों ने भाग लिया था। इस सम्मेलन के अध्यक्ष थे व्योमेश चन्द्र बनर्जी। १८८८ में चौथे सत्र में जॉर्ज यूल पहले ब्रिटीश अध्यक्ष बने। १९१७ के ३३वें सम्मेलन में एनी बेसेन्ट पहली महिला अध्यक्ष बनी। उनके बाद केवल अन्य चार महिलाओं ने यह पद सम्भाला है; सरोजिनी नायडू, नेली सेनगुप्त, इन्दिरा गांधी और सोनिया गांधी[1] स्वतंत्रता के पूर्व जवाहरलाल नेहरू चार बार अध्यक्ष रह कर ये अधिकतम कार्यकाल रहा; १९२९, १९३०, १९३६ और १९३७ में। स्वतंत्रता के बाद और अब तक सोनिया गांधी ने १९ सालों तक पदभार सम्भाल है जो की सबसे अधिकतम है।[2]

भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस के अध्यक्षों की सूची इस प्रकार है:[3]

██  ये व्यक्ति एक से अधिक समय तक अध्यक्ष रह चुके है

क्र अध्यक्ष चित्र जीवनकाल अध्यक्षपद का साल सम्मेलन का स्थान
उमेश चन्द्र बनर्जी २९ दिसंबर १८४४ - २१ जूलाई १९०६ १८८५ बम्बई
दादा भाई नौरोजी ४ सितंबर १८२५ - ३० जून १९१७ १८८६ कलकत्ता
बदरुद्दीन तैयबजी १० अक्टूबर १८४४ - १९ अगस्त १९०६ १८८७ मद्रास
जॉर्ज यूल १७ अप्रैल १८२९ - २६ मार्च १८९२ १८८८ इलाहबाद
विलियम वेडरबर्न २५ मार्च १८३८ - २५ जनवरी १९१८ १८८९ बम्बई
फिरोज़शाह मेहता ४ अगस्त १८४५ - ५ नवंबर १९१५ १८९० कलकत्ता
आनंदचार्ल्लू ५ अगस्त १८४३ – ४ जनवरी १९०८ १८९१ नागपुर
उमेश चन्द्र बनर्जी २९ दिसंबर १८४४ – २१ जूलाई १९०६ १८९२ इलाहबाद
दादा भाई नौरोजी ४ सितंबर १८२५ - ३० जून १९१७ १८९३ लाहौर
१० अल्फ्रेड वेब १० जून १८३४ - ३० जूलाई १९०८ १८९४ मद्रास
११ सुरेंद्रनाथ बैनर्जी १० नवंबर १८४८ - ६ अगस्त १९२५ १८९५ पूना
१२ रहिमतुल्ला सायानी ५ अप्रैल १८४७ – ६ जून १९०२ १८९६ कलकत्ता
१३ सी शंकरन नायर ११ जूलाई १८५७ - २४ अप्रैल १९३४ १८९७ अमरावती
१४ आनन्दमोहन बोस २३ सितंबर १८४७ - २० अगस्त १९०६ १८९८ मद्रास
१५ रमेशचन्द्र दत्त १३ अगस्त १८४८ – ३० नवंबर १९०९ १८९९ लखनऊ
१६ नारायण गणेश चंदावरकर २ दिसंबर १८५५ - ४ म‌ई १९२३ १९०० लाहौर
१७ दिनशा वाचा २ अगस्त १८४४ - १८ फरवरी १९३६ १९०१ कलकत्ता
१८ सुरेंद्रनाथ बैनर्जी १० नवंबर १८४८ - ६ अगस्त १९२५ १९०२ अहमदाबाद
१९ लालमोहन घोश १८४९ - १८ अक्टूबर १९०९ १९०३ मद्रास
२० हेनरी कॉटन १३ सितंबर १८४५ - २२ अक्टूबर १९१५ १९०४ बम्बई
२१ गोपाल कृष्ण गोखले ९ म‌ई १८६६ - १९ फरवरी १९१५ १९०५ बनारस
२२ दादा भाई नौरोजी ४ सितंबर १८२५ – ३० जून १९१७ १९०६ कलकत्ता
२३ रास बिहारी घोष २३ दिसंबर १८४५ – २८ फरवरी १९२१ १९०७ सूरत
२४ रास बिहारी घोष २३ दिसंबर १८४५ – २८ फरवरी १९२१ १९०८ मद्रास
२५ मदनमोहन मालवीय २५ दिसंबर १८६१ – १२ नवंबर १९४६ १९०९ लाहौर
२६ विलियम वेडरबर्न २५ मार्च १८३८ - २५ जनवरी १९१८ १९१० इलाहबाद
२७ बिशन नारायण दर १८६४ - १९ नवंबर १९१६ १९११ कलकत्ता
२८ रघुनाथ नरसिंह मुधोलकर १६ म‌ई १८५७ - १३ जनवरी १९२१ १९१२ बाँकीपोर
२९ नवाब सैयद मुहम्मद बहादुर १८६७ – १२ फरवरी १९१९ १९१३ कराची
३० भूपेन्द्रनाथ बोस १३ जनवरी १८५९ - १३ सितंबर १९२४ १९१४ मद्रास
३१ सत्येन्द्र प्रसन्न सिन्हा २४ मार्च १८६३ - ४ मार्च १९२८ १९१५ बम्बई
३२ अंबिका चरण मजूमदार १८५० - १९ मार्च १९२२ १९१६ लखनऊ
३३ एनी बेसेन्ट १ अक्टूबर १८४७ – २० सितंबर १९३३ १९१७ कलकत्ता
३४ मदनमोहन मालवीय २५ दिसंबर १८६१ – १२ नवंबर १९४६ १९१८ दिल्ली
३५ सैयद हसन इमाम ३१ अगस्त १८७१ – १९ अप्रैल १९३३ १९१८ बम्बई (विशेष सत्र)
३६ मोतीलाल नेहरू ६ म‌ई १८६१ – ६ फरवरी १९३१ १९१९ अमृतसर
३७ लाला लाजपत राय २८ जनवरी १८६५ – १७ नवंबर १९२८ १९२० कलकत्ता (विशेष सत्र)
३८ विजयराघवाचार्य १८ जून १८५२ – १९ अप्रैल १९४४ १९२० नागपुर
३९ चित्तरंजन दास (अध्यक्ष)
हकीम अजमल ख़ान (कार्यवाहक अध्यक्ष)
११ फरवरी १८६८ - २९ दिसंबर १९२७
(ख़ान)
१९२१ अहमदाबाद
४० चित्तरंजन दास ५ नवंबर १८७० - १६ जून १९२५ १९२२ गया
४१ मोहम्मद अली जौहर १० दिसंबर १८७८ – ४ जनवरी १९३१ १९२३ काकीनाड़ा
४२ अबुल कलाम आज़ाद ११ नवंबर १८८८ – २२ फरवरी १९५८ १९२३ दिल्ली (विशेष सत्र)
४३ महात्मा गांधी २ अक्टूबर १८६९ – ३० जनवरी १९४८ १९२४ बेलगाँव
४४ सरोजिनी नायडू १३ फरवरी १८७९ – २ मार्च १९४९ १९२५ कानपुर
४५ एस श्रीनिवास आयंगर ११ सितंबर १८७४ – १९ म‌ई १९४१ १९२६ गुवाहाटी
४६ मुख्तार अहमद अंसारी २५ दिसंबर १८८० – १० म‌ई १९३६ १९२७ मद्रास
४७ मोतीलाल नेहरू ६ म‌ई १८६१ – ६ फरवरी १९३१ १९२८ कलकत्ता
४८ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९२९, १९३० लाहौर
४९ वल्लभ भाई पटेल ३१ अक्टूबर १८७५ – १५ दिसंबर १९५० १९३१ कराची
५० मदनमोहन मालवीय २५ दिसंबर १८६१ – १२ नवंबर १९४६ १९३२ दिल्ली
५१ नेली सेनगुप्त १२ जनवरी १८८४ - २३ अक्टूबर १९७३ १९३३ कलकत्ता
५२ राजेन्द्र प्रसाद ३ दिसंबर १८८४ – २८ फरवरी १९६३ १९३४, १९३५ बम्बई
५३ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९३६ लखनऊ
५४ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९३७ फैजपुर
५५ सुभाष चन्द्र बोस २३ जनवरी १८९७ – १८ अगस्त १९४५ १९३८ हरिपुरा
५६ सुभाष चन्द्र बोस (इस्तीफा दिया)
राजेन्द्र प्रसाद
(सम्मेलन के बाद)
२३ जनवरी १८९७ – १८ अगस्त १९४५
(बोस)
१९३९ जबलपुर
५७ अबुल कलाम आज़ाद ११ नवंबर १८८८ – २२ फरवरी १९५८ १९४०-४६ रामगढ़ छावनी
५८ आचार्य कृपलानी ११ नवंबर १८८८ – १९ मार्च १९८२ १९४७ मेरठ
५९ पट्टाभि सीतारमैया २४ दिसंबर १८८० – १७ दिसंबर १९५९ १९४८, १९४९ जयपुर
६० पुरुषोत्तम दास टंडन १ अगस्त १८८२ - १ जूलाई १९६१ १९५० नासिक
६१ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९५१, १९५२ दिल्ली
६२ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९५३ हैदराबाद
६३ जवाहरलाल नेहरू १४ नवंबर १८८९ - २७ म‌ई १९६४ १९५४ कलकत्ता
६४ उच्छंगराय नवलशंकर ढेबर २१ सितंबर १९०५ - ११ मार्च १९७७ १९५५ अवादी
६५ उच्छंगराय नवलशंकर ढेबर २१ सितंबर १९०५ - ११ मार्च १९७७ १९५६ अमृतसर
६६ उच्छंगराय नवलशंकर ढेबर २१ सितंबर १९०५ - ११ मार्च १९७७ १९५७ इन्दौर
६७ उच्छंगराय नवलशंकर ढेबर २१ सितंबर १९०५ - ११ मार्च १९७७ १९५८ गुवाहाटी
६८ उच्छंगराय नवलशंकर ढेबर २१ सितंबर १९०५ - ११ मार्च १९७७ १९५९ नागपुर
६९ इन्दिरा गांधी १९ नवंबर १९१७ – ३१ अक्टूबर १९८४ १९५९ दिल्ली (विशेष सत्र)
७० नीलम संजीव रेड्डी १९ म‌ई १९१३ – १ जून १९९६ १९६० बैंगलूरू
७१ नीलम संजीव रेड्डी १९ म‌ई १९१३ – १ जून १९९६ १९६१ भावनगर
७२ नीलम संजीव रेड्डी १९ म‌ई १९१३ – १ जून १९९६ १९६२, १९६३ पटना
७३ के. कामराज १५ जूलाई १९०३ - २ अक्टूबर १९७५ १९६४ भुवनेश्वर
७४ के. कामराज १५ जूलाई १९०३ - २ अक्टूबर १९७५ १९६५ दुर्गापुर
७५ के. कामराज १५ जूलाई १९०३ - २ अक्टूबर १९७५ १९६६, १९६७ जयपुर
७६ एस निजलिंगप्पा १० दिसंबर १९०२ - ९ अगस्त २००० १९६८ हैदराबाद
७७ एस निजलिंगप्पा १० दिसंबर १९०२ - ९ अगस्त २००० १९६९ फरीदाबाद
७८ जगजीवन राम ५ अप्रैल १९०८ – ६ जूलाई १९८६ १९७०, १९७१ बम्बई
७९ शंकरदयाल शर्मा १९ अगस्त १९१८ – २६ दिसंबर १९९९ १९७२-७४ कलकत्ता
८० देव कांत बरुआ २२ फरवरी १९१४ – २८ जनवरी १९९६ १९७५-७७ चण्डीगढ़
८१ इन्दिरा गांधी १९ नवंबर १९१७ – ३१ अक्टूबर १९८४ १९७८-८३ दिल्ली
८२ इन्दिरा गांधी १९ नवंबर १९१७ – ३१ अक्टूबर १९८४ १९८३, १९८४[टिप्पणी १] कलकत्ता
८३ राजीव गांधी २० अगस्त १९४४ – २१ म‌ई १९९१ १९८५-९१[टिप्पणी १] बम्बई
८४ पी॰ वी॰ नरसिम्हा राव २८ जून १९२१ – २३ दिसंबर २००४ १९९२-९६ तिरुपति
८५ सीताराम केसरी १५ नवंबर १९१९ – २४ अक्टूबर २००० १९९६-९८ कलकत्ता
८६ सोनिया गांधी ९ दिसंबर १९४६ १९९८-२०१७ कलकत्ता
८७ राहुल गांधी १९ जून १९७० २०१७-२०१९ दिल्ली
८८ सोनिया गांधी ९ दिसंबर १९४६ २०१९-२०२२ जयपुर
८९ मल्लिकार्जुन खड़गे २१ जुलाई १९४२ २०२२-वर्तमान नई दिल्ली

इन्हें भी देखें[संपादित करें]

भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस

टिप्पणीयां[संपादित करें]

१) ^ इन्दिरा गांधी और राजीव गांधी की अध्यक्ष रहते हुए हत्या हुई।

सन्दर्भ[संपादित करें]

  1. कनिष्का सिंह (५ दिसम्बर २०१७). "Indian National Congress: From 1885 till 2017, a brief history of past presidents". इन्डियन एक्सप्रेस. मूल से 13 दिसंबर 2017 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि १३ दिसम्बर २०१७.
  2. केय बेनेडिक्ट (३० जून २०१०). "Sonia set to become the longest serving Congress chief". इण्डिया टुडे. अभिगमन तिथि १३ दिसम्बर २०१७.
  3. "Indian National Congress Past Party Presidents". भारतीय राष्ट्रीय कांग्रेस. २०१७. मूल से 31 मार्च 2019 को पुरालेखित. अभिगमन तिथि १३ दिसम्बर २०१७.